به گزارش مرز اقتصاد، به نقل از ایسنا، «دوستی ایران و ارمنستان، درختی ریشه‌دار است؛ این استعاره زیبا به درستی پیوند میان ملت‌های ما را توصیف می‌کند، ارتباطی که قرن‌ها به واسطه تبادلات فرهنگی، احترام دوجانبه و تجربه‌های مشترک رشد یافت». این بخشی از یادداشت «سید عباس عراقچی» وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در آستانه سفر «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به ارمنستان است.
جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان از زمان استقلال این کشور در سال ۱۹۹۱ همواره روابط نسبتا پایداری داشته و کمتر دچار فراز و فرود شده‌اند. در برهه‌های مختلف تاریخی ایران همواره به عنوان یک حمایت‌کننده در کنار ارمنستان حضور داشته است. ایران یکی از اولین کشورهایی بود که استقلال ارمنستان را به رسمیت شناخت.
سابقه ارتباطات تاریخی و تمدنی دو کشور و حضور دیرپای ارامنه در ایران همواره پشتوانه مناسبی برای تقویت روابط دو کشور در ابعاد مختلف به ویژه در حوزه سیاسی بوده است. از این رو ایران و ارمنستان، به رغم تفاوت‌های مذهبی، از نظر همین مولفه‌های مشترک تاریخی و فرهنگی، همواره تعامل نزدیکی با یکدیگر داشته‌اند.
علاوه بر این‌ها تاکید جمهوری اسلامی ایران بر سیاسی تعامل با همسایگان بر اساس حسن همجواری ، تعاملات را هموار کرده است. علاوه بر این برخورداری از مرز ۴۴ کیلومتری و دیدگاه‌های مشترک، در کنار موقعیت ارمنستان در دسترسی به بازار اتحادیه اقتصادی اوراسیا، جایگاه این کشور را در توسعه مناسبات خارجی ایران افزایش داده است.
همچنین در مناقشه قره‌باغ میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از مهم‌ترین موضوعات سال‌های اخیر، ایران همواره سیاست متوازنی را در پیش گرفته و بر ضرورت حفظ صلح و ثبات در منطقه تاکید کرده است. در همین ارتباط نیز ایران همواره آمادگی خود را جهت کمک به روند تثبیت صلح میان طرفین مناقشه اعلام کرده است.
ارمنستان، مسیر دسترسی ایران به اوراسیا و اروپا
بنابراین همکاری‌های تهران و ایروان در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، علمی و فرهنگی در راستای همین مناسبات قابل تعریف است. آمدوشد هیات‌های گوناگون سیاسی میان دو کشور نشان از عزم دو کشور برای ارتقای روابط و تقویت مناسبات است که طی سال‌های اخیر به شدت مورد توجه قرار گرفته است.
همچنین سیاست خارجی ارمنستان در جهت برقراری روابطی متعادل با کشورهای همسایه است. ضمن اینکه ایران نیز با توجه به مسائل مرتبط با قفقاز جنوبی، مواضع خود را همواره به طور قاطع بیان کرده و تلاش داشته در جهت متوازن‌سازی و حل‌وفصل اختلافات، مسائل را دنبال کند.
علاوه بر این، ارمنستان به دلیل داشتن مرز با جمهوری اسلامی ایران مسیر ترانزیتی و دسترسی به اوراسیا و اروپا محسوب می‌شود. ایجاد کنسولگری ایران در قاپان نیز نشان از اهمیت ایران به موقعیت راهبردی در این منطقه دارد که تا حدود زیادی موجب شد تلاش‌هایی که برای ایجاد کریدور ادعایی زنگزور از سوی سایر کشورها مطرح می‌شد به تعویق افتد.
«آرسن آواکیان» سفیر پیشین ارمنستان در تهران به ایسنا گفته بود: موقعیت جغرافیایی ارمنستان و ظرفیت‌هایی که به واسطه این موقعیت وجود دارد این امکان را فراهم می‌سازد که کشور ما پل طبیعی ایران به سمت بازار اتحادیه اقتصادی اوراسیا باشد.
منافع حیاتی ایران همواره مدنظر ایروان بوده است
اگرچه در روزهای اخیر شاهد امضای توافق صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در واشنگتن بودیم که به نظر می‌رسد بازیگران فرامنطقه‌ای در تلاش هستند تا با دخالت امور این منطقه مسیرهای دسترسی ایران را ببندند تا علاوه بر تحریم‌ها، فشارهای مضاعفی به ایران وارد کنند اما مقامات ارمنی تلاش داشته‌اند که به ایران اطمینان دهند راه دسترسی ایران به اوراسیا و اروپا قطع نخواهد شد.
با این حال، ضروری است که ایران بتواند گام موثری در این زمینه بردارد. در چند روز گذشته که «واهان گوستانیان» معاون وزیر امور خارجه ارمنستان به ایران سفر داشت، در دیدار با مقامات بلندپایه ایرانی تاکید کرد که منافع حیاتی جمهوری اسلامی ایران همواره مدنظر ایروان قرار دارد.
او در دیداری که با «سید عباس عراقچی» وزیر خارجه ایران، «مجید تخت‌روانچی» معاون سیاسی وزارت امور خارجه، «سید کمال خرازی» رئیس شورای راهبردی روابط خارجی و «علی اکبر ولایتی» مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل داشت، با قدردانی از مواضع ثابت و آشکار ایران مبنی بر ضرورت احترام بی‌قیدوشرط به تمامیت ارضی، حاکمیت و مصونیت مرزهای جمهوری ارمنستان، تاکید کرد که ایروان در مقابل، منافع ایران را مورد توجه قرار می‌دهد.
معاون وزیر خارجه ارمنستان همچنین از استقبال و حمایت ایران نسبت به امضای اولیه توافق صلح و برقراری روابط بین دولتی میان جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان و نیز پیشرفت های اخیر در مسیر عادی سازی روابط دو کشور و ایجاد صلح در منطقه قدردانی کرد.
ایران و ارمنستان، شرکای مورد اعتماد
«نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان و «الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان نیز در تازه‌ترین اظهارات خود اعلام کردند که پس از توافق صلح با میانجیگری ایالات متحده، به دنبال کاهش نگرانی های روسیه و ایران هستند.
پزشکیان در پاسخ به تماس تلفنی پاشینیان به اجرای پروژه راه‌گذر مواصلاتی در منطقه قفقاز با مشارکت آمریکا اشاره و با تاکید بر حفظ حاکمیت ارمنستان در این زمینه و عدم دخالت هرگونه نیروی نظامی و امنیتی در قالب اجرای این پروژه، نسبت به هوشیاری و مراقبت ویژه در قبال اقدامات احتمالی طرف آمریکایی که ممکن است تحت پوشش سرمایه‌گذاری اقتصادی و ادعای تأمین صلح، اهداف سلطه‌طلبانه‌ای را در منطقه قفقاز دنبال کند، هشدار داد.
رئیس‌جمهور گفت: باید اطمینان حاصل شود که این مسیر، واقعا مسیر صلح و توسعه خواهد بود، نه ابزاری برای تحقق اهداف سلطه‌جویانه بیگانگان.
نخست وزیر ارمنستان نیز گفت: تاکید جمهوری اسلامی ایران بر حفظ حاکمیت و تمامیت ارضی ارمنستان برای ما بسیار ارزشمند و با اهمیت است و ما هیچ توافقی را به امضا نمی‌رسانیم مگر آنکه از رعایت منافع، ملاحظات و حساسیت‌های کشور دوست و همسایه ایران اطمینان کامل حاصل شود.
همچنین «آرارات میرزویان» وزیر امور خارجه ارمنستان در تماس تلفنی با عراقچی، تاکید کرد که ارمنستان کشور دوست و همسایه ایران است، ایروان حفظ روابط دوستانه و مبتنی بر حسن‌همجواری و منافع متقابل با تهران را در اولویت قرار داده و برای این روابط ارزش زیادی قائل است.
عراقچی در یادداشت خود در آرمن‌پرس تاکید کرده که همکاری‌های تجاری و اقتصادی با ارمنستان به رغم تحریم‌های گسترده غرب علیه ایران را نشان‌دهنده این دانست که دو کشور شرکای مورد اعتماد یکدیگر هستند.
عراقچی تصریح کرده است: چشم‌انداز ژئوپولتیکی منطقه ما بر اهمیت راهبردی روابطمان تاکید دارد. منافع ایران و ارمنستان در فضای عدم قطعیت جهانی و تحولات منطقه‌ای بیش از پیش در هم تنیده است. مرزهای مشترک ما به عنوان هم‌پیمانان ذاتی تنها یک واقعیت جغرافیایی نیست، بلکه پلی برای همکاری در حوزه انرژی، حمل‌ونقل، روابط انسانی و امنیت منطقه‌ای است. ایران خود را به ایجاد صلح و ثبات در منطقه متعهد می‌داند و تاکید دارد که تامین امنیت و صلح پایدار و اجرای هرگونه پروژه‌ای در منطقه مشروط به تمامیت ارضی، حاکمیت ملی و امنیت تمامی کشورها است.
تقویت مناسبات اقتصادی
با توجه به شرایط منطقه و تحولات اخیر، سفر پزشکیان به ارمنستان از اهمیت زیادی برخوردار است و نشان می‌دهد سیاست خارجی ایران پویا و متوازن دنبال می‌شود. شاید در فضای رسانه‌ای، این سفر در پی نگرانی‌های تهران نسبت به تغییر در معادلات قفقاز تلقی شود اما قطعا پیام سیاسی و دیپلماتیک مهمی را در منطقه دارد.
کارشناسان معتقدند این سفر می‌تواند بار دیگر جایگاه ایران را در مسائل منطقه قفقاز جنوبی گوشزد کند اما باید دید با توجه به تضمین‌هایی که ارمنستان در ارتباط با توافق صلح امضا شده به ایران می‌دهد تا چه اندازه قابل وصول است و تهران می‌تواند مطمئن باشد مسیرهای دسترسی‌اش قطع نمی‌شود.
یکی دیگر از مهم‌ترین دستورکارهای میان تهران و ایروان، حجم مبادلات اقتصادی میان دو کشور است که چیزی حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون دلار عنوان شده اما با توجه به ظرفیت اقتصادی ایران و همچنین پتانسیلی که اتحادیه اوراسیا دارد، باید تلاش شود این میزان به رقم واقعی و قابل توجهی برسد، زیرا در سال‌های اخیر برخی از کشورها برنامه‌های مختلفی برای این منطقه در نظر دارند. به عنوان مثال امارات با توجه به این که همسایگی با ایروان ندارد اما رشد اقتصادی و تجاری خود با ارمنستان را افزایش داده است.
انتظار می‌رود در جریان سفری که رئیس‌جمهور به ارمنستان دارد، تقویت مناسبات اقتصادی نیز مورد توجه جدی طرفین قرار گرفته و با امضای تفاهم نامه و اسناد در زمینه تجاری و اقتصادی، این مسیر نیز تقویت شود.
وزیر امور خارجه ایران نیز گفته است: ما کاملا به ظرفیت عظیم و استفاده‌نشده پیش رویمان واقف هستیم. حجم فعلی تبادلات تجاری ما تنها بخش کوچکی از چیزی است که از طریق اجرای پروژه‌های گسترده‌ای از جمله گذرگاه «شمال-جنوب» تحقق‌پذیر است.
پیام‌های سیاسی سفر پزشکیان
سفر پزشکیان به ارمنستان که پس از سفر او به جمهوری آذربایجان انجام می‌شود، در یکی از حساس‌ترین شرایط منطقه‌ای است و پیام‌های سیاسی متعددی برای سایر کنشگران منطقه‌ای دارد که نشان می‌دهد این منطقه و معادلات آن همواره برای ایران از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و در جهت تامین منافع ملی خود به هیچ وجه اجازه نخواهد بازیگران بین‌المللی با دخالت‌های خود نقش ایران را کمرنگ کرده و موجب انزوای کشور شوند.
عراقچی درباره روابط ایران و ارمنستان تاکید کرده است: مسیر پیش رو روشن است. ایران با تکیه بر پیشینه تاریخی مشترکمان و افق‌های آینده مشترک، آماده همکاری با ارمنستان برای رقم زدن فصل بعدی دوستی دیرینه‌مان است؛ فصلی که بدون شک شکوفایی و امنیتی عظیم‌تر برای ملت‌هایمان، منطقه و فراتر از آن خواهد بود. آینده روابط ایران-ارمنستان بسیار روشن است و کسی نمی‌تواند آن را از این مسیر منحرف کند.