دکتر وحید نوبهار، عضو میز تخصصی درمان پژوهشکده بیمه
روز سیزدهم آذرماه که در تقویم ملی با عنوان روز بیمه شناخته می‌شود، فراتر از یک مناسبت صرف، فرصت حیاتی برای بازاندیشی راهبردی درباره‌ی جایگاه محوری رسانه‌ها در گسترش، تعمیق و نهادینه‌سازی فرهنگ بیمه‌ای در سطح جامعه به شمار می‌آید. این مناسبت هم اهمیت حیاتی بیمه را در تکیه‌گاه امنیت اقتصادی، مالی و اجتماعی برجسته می‌سازد و هم بستری برای تحلیل هم‌افزایی میان رسانه و صنعت بیمه فراهم می‌آورد تا نقش‌های سه‌گانه رسانه در آموزش، ترویج و ظرفیت‌سازی عمومی مجدداً مورد توجه و ارزیابی عمیق قرار گیرد. رسانه‌ها اعم از مکتوب، دیداری، شنیداری و سکوهای برخط و شبکه‌های اجتماعی با بهره‌گیری هوشمندانه از ابزارهای ارتباطی، اطلاعاتی و تحلیلی خود، یک مأموریت حساس و پیچیده را بر عهده دارند: تبدیل مفاهیم ماهوی پیچیده و فنی بیمه‌ای به زبانی ساده، قابل‌درک و انگیزه‌بخش برای عموم شهروندان. این فرآیند ترجمانی به شفافیت بیشتر منجر می‌شود و نیز نگرش جامعه نسبت به بیمه را از یک “هزینه‌ی ناخواسته” به یک “سرمایه‌گذاری حیاتی و آینده‌نگر” ارتقا می‌دهد. هنگامی که مخاطبان به شکلی روشن و ملموس درک کنند که سازوکارهای بیمه چگونه به طور ساختاری از دارایی‌ها، سلامت فردی و خانوادگی، سرمایه‌ی مالی و آینده‌ی اقتصادی آنان در برابر ریسک‌های پیش‌بینی‌نشده پشتیبانی می‌کند، فرهنگ بیمه‌ای از سطح شعار به عمق پایداری اجتماعی نفوذ می‌کند و “رفتار بیمه‌ای منطقی” به بخشی جدایی‌ناپذیر از سبک زندگی هوشمندانه و مسوولیت‌پذیر تبدیل می‌گردد. روز بیمه باید به نقطه‌ی تمرکز یک گفت‌وگوی رسانه‌ای گسترده و ملی بدل شود تا این نقش کلیدی رسانه تشریح و شکاف دانشی عمیق موجود میان بدنه صنعت بیمه و شهروندان به طور مؤثر پر شود.
روایتگری تحلیلی: از تجربه زیان‌دیده تا شفافیت بازار
رسانه‌ها در راستای ایفای این نقش از ظرفیت بی‌بدیل روایتگری عمیق و تحلیل دقیق برخوردارند. آن‌ها می‌توانند با پرداختن به تجربه‌های واقعی زیان‌دیدگان و چگونگی فرایندهای جبران خسارت، بیمه را از یک مفهوم انتزاعی به یک واقعیت ملموس و نجات‌بخش تبدیل کنند. این روایت‌ها باید با تحلیل‌های مستدل همراه باشند که نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات کسب‌وکارهای بیمه‌ای و روندهای کلان بازار را به شکلی بی‌طرفانه بازتاب می‌دهند. انتشار گزارش‌های تخصصی و مفصل درباره‌ی جزئیات انواع پوشش‌ها (از بیمه مسوولیت مدنی گرفته تا بیمه‌های سایبری نوپدید)، مزیت‌های مقایسه‌ای شرکت‌های مختلف بیمه‌ای، ماهیت ریسک‌های جدید ناشی از تغییرات اقلیمی یا فناوری و تشریح چارچوب‌های حقوقی حاکم بر قراردادهای بیمه سبب می‌شود که مخاطبان با یک دید جامع و کارشناسی اقدام به تصمیم‌گیری کنند. ابهامات در سطح عموم مردم از طریق این فرآیند آموزشی و تحلیلی مستمر برطرف می‌شود؛ مردم با ماهیت دقیق قرارداد بیمه، شیوه پیچیده اما منطقی محاسبه حق‌بیمه، سازوکار گزارش و ارزیابی خسارت، حدود و ثغور تعهدات شرکت بیمه و زمینه‌های رایج اختلاف و رفع آن آشنا می‌شوند و به تدریج برداشت‌های نادرست، سطحی و بدبینانه که ریشه در کمبود آگاهی دارند، کاهش می‌یابد. در مجموعه‌ی کشورهایی که نهادهای رسانه‌ای نقش فعال و مستمری در آموزش همگانی دانش بیمه‌ای ایفا کرده‌اند، شاهد بوده‌ایم که رفتار بیمه‌ای جامعه منطقی‌تر، ضریب نفوذ بیمه پایدارتر و اعتماد عمومی به ثبات و کارایی صنعت بیمه به شکل معناداری تقویت شده است. این تجربه‌ی جهانی گواهی می‌دهد که رسانه‌ها نه یک عنصر بیرونی، بلکه بخشی حیاتی از زیست بوم بیمه محسوب می‌شوند و حضور نقادانه و سازنده‌ی آن‌ها، پیام‌رسانی دقیق و مستمر را ممکن می‌سازد.
هم‌افزایی ساختاری: ارتقای سطح سیاست‌گذاری
مناسبت روز بیمه می‌تواند به عنوان یک زمینه‌ساز قدرتمند برای ایجاد هم‌افزایی ساختاری و پایدار میان ارکان مختلف زیست بوم بیمه‌ای همچون رسانه‌ها، شرکت‌های بیمه‌گر، نهاد ناظر (بیمه مرکزی) و پژوهشگران دانشگاهی عمل کند تا پیام‌های تخصصی، گزارش‌های سیاست‌گذاری و تحلیل‌های آماری به شکل منسجمی به بدنه جامعه منتشر شود. ایجاد این هم‌افزایی کنترل‌شده باعث می‌شود مخاطبان تصویری شفاف، به‌روز و بدون تحریف از عملکرد واقعی صنعت بیمه و سیاست‌های تنظیم‌گری حاکم بر آن به دست آورند. در این صورت که اعتماد نسبی حاصل شده است، رسانه‌ها با اتخاذ موضع پرسشگری و نقد سازنده وارد عمق می‌شوند. آن‌ها می‌توانند با برگزاری میزگردهای تخصصی، گفت‌وگو با مدیران ارشد صنعت، بررسی دقیق گزارش‌های مالی و شفافیت عملکرد، تحلیل شاخص‌های عملکردی کلیدی (مانند نسبت خسارت یا ضریب پرداخت) و رصد راهبرد‌های توسعه بیمه‌گران، نگاه انتقادی، حرفه‌ای و خیرخواهانه را به جامعه منتقل کنند. این نوع نقش‌آفرینی دوگانه که توأمان آموزشی و نظارتی است، فضای گفت‌وگو بین صنعت و مصرف‌کننده را سالم‌تر و بالغانه‌تر می‌کند و کیفیت سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری توسط نهادهای حاکمیتی را ارتقا می‌بخشد.
دیده‌بان اجتماعی: حفاظت از حقوق بیمه‌گذاران
می‌توان گفت که رسانه‌ها نقش حیاتی یک ناظر اجتماعی را بر عهده دارند و می‌توانند به عنوان سپر دفاعی بیمه‌گذاران عمل کنند. رسانه‌ها ظرفیت این را دارند که رفتارهای غیرحرفه‌ای، تخطی از اصول اخلاقی، تأخیرهای غیرموجه در پرداخت خسارت، ضعف در خدمات پس از فروش و تصمیم‌های غیرشفاف را آشکار سازند و به معرض دید عمومی بگذارند. این شفافیت اجباری که توسط رسانه ایجاد می‌شود، برای حفاظت از حقوق بیمه‌گذاران و مصرف‌کنندگان اهمیت زیادی دارد و به شکل طبیعی صنعت بیمه کشور را به سمت اصلاح، بهبود مستمر و افزایش کیفیت خدمات وامی‌دارد. افشاگری مسوولانه که با بررسی‌های کارشناسی و مستندات قوی همراه باشد، موجب می‌شود شرکت‌های بیمه‌گر نسبت به ایفای تعهدات خود حساس‌تر شوند، فرآیندهای داخلی را بهینه‌سازی کنند و سطح پاسخ‌دهی به مطالبه عمومی را افزایش دهند. همین روند تدریجی و مداوم، اعتماد خدشه‌دار شده‌ی جامعه را بازسازی می‌کند و مانع از ایجاد شکاف عمیق میان مردم و صنعت بیمه که خود یک تهدید سیستمی است، می‌شود.
از سوی دیگر روز بیمه باید در ذهن بازیگران این عرصه، یادآور این واقعیت اساسی باشد که تحقق یک فرهنگ بیمه‌ای عمیق و پایدار، بدون مشارکت فعال، مستمر و هوشمندانه رسانه‌ها امکان‌پذیر نیست. این روز فرصتی طلایی برای بازنگری در روش‌های سنتی اطلاع‌رسانی، توسعه‌ی برنامه‌های آموزشی عمیق و جذاب، ایجاد روایت‌های تأثیرگذار و مرتبط با زندگی روزمره‌ی مردم درباره کارکرد بیمه، تحلیل علمی و بی‌طرفانه سیاست‌های بیمه‌ای و ارائه‌ی داده‌های معتبر و مستند برای تصمیم‌گیری آگاهانه عمومی است. رسانه‌ها یکی از ستون‌های اصلی تقویت آگاهی، اعتمادسازی و نهادینه کردن رفتار سنجیده در حوزه بیمه محسوب می‌شوند و بدون حضور تحلیلی آن‌ها، امکان توسعه‌ی واقعی و پایدار فرهنگ بیمه فراهم نخواهد شد. این مناسبت باید به عنوان نقطه آغاز تعهد جدید برای تقویت همکاری‌های عمیق و راهبردی میان رسانه‌ها و تمامی بازیگران زیست بوم بیمه‌ای در نظر گرفته شود تا جامعه به سطحی متعالی از دانش بیمه‌ای دست یابد و رابطه‌ی شهروندان با صنعت بیمه بر پایه‌ی شناخت عمیق، اعتماد متقابل و مسوولیت‌پذیری دوطرفه شکل گیرد.