به گزارش مرز اقتصاد و به نقل از خبر آنلاین
آمارهای رسمی کشور حاکی از این است که از هر ۳ دانش آموز، یک دانش‌آموز اضافه وزن دارد یا چاق است. یعنی از حدود ۱۶ میلیون دانش‌آموز ایرانی، نزدیک به ۵ میلیون نفر دچار اضافه وزن و چاقی هستند. این آخرین آماری است که معاون فرهنگی و توسعه ورزش همگانی وزارت ورزش و جوانان سال گذشته مطرح کرد و درباره آن هشدار داد.
در حال حاضر ۳۴ درصد دختران و ۳۱ درصد پسران دانش‌آموز در ایران با چالش چاقی روبه‌رو هستند. این در حالی است که آموزش و پرورش با کمبود شدید معلم ورزش روبرو است. سال گذشته صادق ستاری‌فرد، معاون تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد: «ما فقط برای نیمی از دانش‌آموزان، معلم ورزش داریم و کمبود نیروی انسانی به ویژه در حوزه تربیت بدنی از چالش‌های جدی ما است.»
شیوع پاندمی کرونا در اواخر سال ۱۳۹۸ آمار چاقی کودکان ایران را حدود ۸ درصد افزایش داد. علاوه بر کرونا که بیش از ۲ سال کودکان را خانه‌نشین کرد، زندگی در آپارتمان‌های کوچک، تغذیه نامناسب و دیجیتال‌محور شدن کودکان از دیگر عوامل چاقی آنها است. کودکان چاق به احتمال زیاد در آینده، بزرگسالان چاقی خواهند بود که در معرض خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت نوع ۲، چاقی، سکته مغزی و بعضی سرطان‌ها مثل سرطان روده بزرگ خواهند بود.
کارشناسان می‌گویند با شروع سال تحصیلی معمولا به آمار کودکان چاق یا دارای اضافه وزن افزوده می‌شود. چراکه خیلی از کودکان تغذیه و خواب مناسب ندارند، در بوفه‌های مدارس خوراکی‌های پرکالری به فروش می‌رسد، والدین میان‌وعده‌های کم‌ارزش برای مدرسه کودکان خود آماده می‌کنند، مدارس، برنامه درستی برای زنگ ورزش ندارند و نیمی از دانش‌آموزان کشور معلم ورزش ندارند، تعدادی از کودکان نیز دچار اضطراب هستند و همین‌ها از عوامل مهم چاق شدن آنها است.
کاهش سن بیماری‌های مخصوصِ دوران بزرگسالی
بسیاری از والدین، تُپل بودن و چاقی کودک را نشانه سلامتی و زیبایی او می‌دانند و در برابرِ دادن رژیم غذایی مناسب به او مقاومت می‌کنند. این در حالی است که کارشناسان معتقدند چاقی نه تنها نماد سلامت نیست، بلکه موجب بلوغ زودرس می‌شود، بیماری‌های مختلفی ازجمله دیابت و بیماری‌های قلبی و عروقی و سکته را در بزرگسالی به دنبال دارد و اگر کودک با چاقی وارد دوره بزرگسالی شود، امکان این که دیگر هیچ وقت رنگ لاغری را نبیند، کم نیست.
دکتر مریم مظاهریون، دکترای تخصصی تغذیه و رژیم‌درمانی و عضو انجمن علمی تغذیه ایران به نکته مهم دیگری هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «چاقی کودکان تا حدی در کشور شایع شده که متاسفانه برخی از بیماری‌ها که مخصوص دوره بزرگسالی و سالمندی است، به گروه سنی کودکان و نوجوانان رسیده است.»
به گفته این پزشک «کبد چرب، افزایش کلسترول و تری‌گلیسیرین و افزایش مقاومت به انسولین از جمله این عوارض و بیماری‌ها هستند که به سنین کودکی رسیده‌اند و اینها چیزهای جالبی نیست که یک بچه بخواهد در سن کم، آنها را تجربه کند.»
چرا بعضی‌ها آب هم می‌خورند، چاق می‌شوند؟
نکته‌ای که خیلی از مردم نمی‌دانند، این است که اگر کودک با چاقی یا اضافه وزن وارد دوره بزرگسالی شود، ممکن است دیگر هرگز نتواند لاغریِ باثباتی را تجربه کند. چراکه سلول‌های چربی دارای خاصیت ارتجاعی بسیار زیادی هستند. این ناآگاهی موجب می‌شود که افراد وقتی به سن بزرگسالی رسیدند، تازه به دنبال رژیم‌های لاغری می‌روند و تصمیم به حفظ سلامت خود می‌گیرند. زمانی که ممکن است دیگر خیلی دیر باشد.
عضو انجمن علمی تغذیه ایران در این باره می‌گوید: «یک موضوع مهم که درباره چاقی و لاغری کودکان باید مورد توجه قرار بگیرد، اهمیت دادن به دو گروه سنی است؛ یکی ۴ تا ۵ سالگی و دیگری سن بلوغ که بین ۱۴ تا ۱۵ سالگی اتفاق می‌افتد. در این دو سن، بدن دچار یک جهش رشدی می‌شود. بنابراین کنترل وزن در زیر این سنین برای ما بسیار بسیار مهم است. چون بعد از گذشت این سنین، دیگر افزایش تعداد رشد سلول‌ها در فرد صورت نمی‌گیرد.»
دکتر مظاهریون توضیح بیشتری می‌دهد و می‌گوید: «کودکی که با وزن طبیعی وارد دوران جهش رشد می‌شود، مثلا اگر ۱۰ سلول چربی داشته باشد، بعد از دوران جهش رشد تعداد این سلول‌ها می‌شود ۲۰ عدد. اما اگر کودک با چاقی وارد دوران جهش رشد شود، اگر مثلا تعداد سلول‌های چربی در بدنش ۵۰ عدد باشد، می‌شود ۱۰۰ سلول چربی.»
این دکترای تخصصی تغذیه و رژیم‌درمانی تاکید می‌کند: «ما در دوران بزرگسالی دیگر افزایش تعداد سلول نداریم و فقط حجم سلول‌ها بزرگ و کوچک می‌شود. در نتیجه فردی که ۱۰۰ سلول چربی دارد، نسبت به کسی که تعداد سلول‌های چربی‌اش ۲۰ عدد است، چاق محسوب می‌شود و چنین افرادی تبدیل می‌شوند به بزرگسالانِ همیشه چاق.»
دکتر مظاهریون می‌گوید: «سلول‌های چربی دارای خاصیت ارتجاعی بسیار زیادی هستند. شاید بارها شنیده باشید که بعضی‌ها می‌گویند «ما آب هم می‌خوریم، چاق می‌شویم»، یا «چاقی ما ارثی و ژنتیک است.» این درواقع برمی‌گردد به موضوع افزایش تعداد سلول‌های چربی که قبل از دوران جهش رشد رخ داده و همان موقع کنترل نشده است. بنابراین اولین کار مهم، کنترل چاقی قبل از دوران جهش رشد است.»
دلیل چاقی کودکان چیست؟/ کودک را به‌موقع به رختخواب بفرستید
میزان شیوع چاقی ایرانی‌ها در ۱۰ سال گذشته بیشتر شده و این آمار بیشتر به افراد بین ۷ تا ۱۸ سال اختصاص دارد. شیوع اضافه وزن و چاقی در میان کودکان و نوجوانان ایرانی به دلایل مختلف رو به افزایش است که مهم‌ترین آنها به گفته پزشکان کم‌تحرکی، تغذیه نامناسب، خواب ناکافی و اضطراب است.
دکتر مظاهریون می‌گوید: «کم‌تحرکی، یکی از مهم‌ترین عوامل چاقی و اضافه وزن کودکان است. اغلب والدین شاغل هستند و وقت زیادی برای تحرک خودشان و کودک‌شان در نظر نمی‌گیرند. اکثر آنها برای این که کودک را ساکت کنند که یک جا بنشیند، تبلت و موبایل و ps۴ می‌دهند دست او تا سرش گرم شود و اذیت نکند. چنین کودکانی به مرور زمان تحرک و انگیزه خود را برای تحرک از دست می‌دهند.»
این دکترای تغذیه ادامه می‌دهد: «علت دیگر چاقی کودکان، اضطراب در آنها است. خیلی از مراجعین ما کودکانی هستند که والدین‌شان طلاق گرفته‌اند و کودک از استرس و اضطراب زیاد، به پرخوری مبتلا شده است. پرخوری هم قاعدتا منجر به چاقی کودک می‌شود. البته اضطراب کودک، دلایل متعددی دارد.»
تغذیه نامناسب، یکی دیگر از دلایل چاقی کودکان است و دکتر مظاهریون درباره آن توضیح می‌دهد: «خیلی از والدین چون وقت کمی دارند، با دادن خوراکی‌های پرکالری و کم‌ارزش به کودک مثل فست‌فودها، بستنی، شیرینی و تنقلاتی مثل پفک و چیپس و … به او باج می‌دهند. آنها حتی برای میان‌وعده کودک در مدرسه، خوراکی سالمی در نظر نمی‌گیرند و مثلا به جای ساندویچ مرغ و تخم مرغ و نان و پنیر و مغزی‌جات و میوه و شیر، انواع کیک و کلوچه و شکلات در کوله او می‌گذارند. بعضی از بچه‌ها هم صبحانه نخورده به مدرسه می‌روند و صد درصد این موضوع بر چاق شدن آنها موثر است. از طرف دیگر، خوراکی‌هایی که در بوفه‌های مدارس هم به فروش می‌رسند، ارزش غذایی پایینی دارند؛ این غذاها دارای چربی بالا و پروتئین پایین هستند. ما مراجعین زیادی از بین کودکان داریم که با شروع فصل مدرسه چاق می‌شوند.»
به گفته عضو انجمن علمی تغذیه ایران، «خواب نامناسب هم از دلایل اصلی چاقی کودکان است. کودک در سنین رشد باید حتما رأس ساعت ۸:۳۰ تا ۹ شب به خواب عمیق فرو برود. چون ترشح هورمون‌های رشد بین ساعت‌های ۱۰، ۱۲ و ۲ صبح اتفاق می‌افتد. بنابراین کودک یک ساعت قبل باید در خواب عمیق فرو رفته باشد تا هورمون رشد فرصت پیدا کند که بر روی رشد کودک اثر بگذارد. کودکی که بعد از ساعت ۱۲ شب می‌خوابد، هم چاق می‌شود و هم این مساله می‌تواند موجب اختلال در هورمون رشد کودک شود. متاسفانه برخی والدین به خصوص در تابستان اجازه می‌دهند که کودک تا هر ساعتی که خواست، بیدار بماند و از عواقب آن اطلاعی ندارند.»
کودکان چاق زودتر به بلوغ می‌رسند/ دخترها بیشتر چاقند یا پسرها؟
اگر والدین بدانند که چاقی کودک‌شان عاقبت دردناکی مثل بلوغ زودرس در پی دارد، حتما مراقبت بیشتری از آنها خواهند داشت تا در وزن نرمال بماند.
دکتر مظاهریون در این رابطه به همشهری می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین تبعات چاقی کودک، بلوغ زودرس در او است. بعضی از والدین فکر می‌کنند که چاقی، نشانه سلامت کودک آنها است. در حالی که باعث جلو افتادن زمان بلوغ در آنها می‌شود. همچنین کودک چاق در مقایسه با کودک عادی که تغذیه صحیح و وزن مناسب دارد، می‌تواند رشد قدیِ کمتری داشته باشد. همچنین اگر کودک چاق، سابقه بیماری‌هایی که وابسته به تغذیه هستند را داشته باشد – مثل بیماری‌های قلبی و عروقی، مثل دیابت، – این بیماری‌ها هم در او تشدید می‌شوند.»
این دکترای تغذیه می‌گوید: «رویکرد ما به عنوان کارشناس برای کنترل وزن کودکان، دادن رژیم سخت به آنها نیست. فقط با اصلاح شیوه‌های زندگی و رژیم غذایی سالم‌تر چه در خانه و چه در مدرسه، و با تشویق والدین به انجام فعالیت‌های ورزشی و نیز تنظیم خواب کودکان کمک می‌کنیم هم کودک به وزن نرمالش برسد، هم رشد قدی‌اش افزایش پیدا کند و هم بلوغ را در او به تاخیر می‌اندازیم.»
عضو انجمن علمی تغذیه ایران به این نکته هم اشاره می‌کند که «چاقی بین دخترها و پسرها فرق مشهود و زیادی ندارد و هر دو جنس را درگیر می‌کند. البته چند کیلوگرم اضافه وزن، نشان‌دهنده چاقی نیست اما ممکن است نشان‌دهنده میل بدن به افزایش وزن باشد.»
بعضی‌ها هفته‌ای ۳ بطری نوشابه خانواده مصرف می‌کنند اما شیر نه
دکتر مظاهریون چند توصیه به خانواده‌ها می‌کند و همچنین درباره عواقب چاق ماندن کودکان در دوره بزرگسالی توضیحاتی می‌دهد.
این دکترای تغذیه می‌گوید: «والدین باید برای تحرک کودکان خود برنامه داشته باشند. ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین کار این است که آنها را به پارک ببرند تا بازی کنند. اگر امکان هزینه کردن برای کودک ندارند، از برنامه‌های ورزشی آنلاین استفاده کنند و البته خودشان هم با بچه‌ها همراه شوند. نه این که خودشان بنشیننند و از کودک انتظار داشته باشند که خودش ورزش کند. شما تا خودتان تحرکی نداشته باشید، کودک‌تان هم یاد نمی‌گیرد.»
او می‌گوید: «توصیه دیگر ما این است که هزینه‌ای که خانواده‌ها برای خرید چیپس و پفک و نوشابه و … می‌کنند، برای خرید شیر و حبوبات و گوشت هزینه کنند. بعضی از خانواده‌ها در هفته ۳ بطری نوشابه خانواده مصرف می‌کنند اما مصرف شیر ندارند. در حالی که مصرف شیر نه تنها باعث می‌شود که کودک چاق نشود، بلکه منجر به این می‌شود که از یک سری بیماری‌ها هم در امان بماند. بعضی از خانواده‌ها هم هستند که متاسفانه گوشت از سبد غذایی‌شان حذف شده و می‌توانند به جای آن حبوبات را در سبد غذایی خود بگذارند.»