به گزارش مرز اقتصاد, مرکز مبادله ارز و طلای ایران در اسفند ماه ۱۴۰۱ از سوی بانک مرکزی، به‌منظور بهبود فرآیند سیاستگذاری، نظارت بهتر و رفع چالش‌های پولی و ارزی کشور، راه اندازی شد. این مرکز، محلی است برای انجام معاملات قراردادهایی که سر رسید آنها کمتر از یک سال بوده و یا دارایی پایه آنها (از جمله طلا و ارز) تحت نظارت بانک مرکزی باشد.
از آنجایی که بازار طلا یکی از بازارهای قدیمی و سنتی در اقتصاد کشور به‌حساب می‌آید، نظارت و انسجام بخشی به این بازار، می‌تواند ابزاری مهم در سیاست گذاری بانک مرکزی محسوب شود. از این رو بازار طلای مرکز مبادله ایران نیز با رسالت حفظ اصول حاکم بر بازار طلا و استفاده از تجارب موفق داخلی و خارجی و نیز با پیروی از سیاست‌های بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، راه اندازی شد.
این بازار شامل دو تالار نقد و تالار قراردادهای مبتنی بر طلا است و تالار نقد طلای مرکز مبادله ایران، میزبان معاملات نقدی شمش طلا، سکه طلای تمام بهار آزادی، سکه طلای نیم بهار آزادی و سکه طلای ربع بهار آزادی است.
بازار شمش طلا
مطابق با قانون پولی و بانکی کشور و سایر قوانین بالادستی، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به عنوان متولی بازار طلای کشور، وظیفه نظارت بر معاملات طلا و تنظیم مقررات مربوط به این معاملات را بر عهده دارد. راه اندازی بازار معاملات شمش طلا در مرکز مبادله ارز و طلای ایران در حقیقت گام مهم بانک مرکزی در جهت انسجام بخشی، ساختاردهی و سیاستگذاری بانک مرکزی در حوزه معاملات طلا محسوب می‌شود که می‌تواند به شفافیت بیشتر این بازار منجر و امکان نظارت بهتر بانک مرکزی بر آن را میسر سازد.
بازار ارز و بازار طلای کشور به طور سنتی همبستگی بسیار بالایی با یکدیگر دارند. بنابراین، مقررات گذاری و تنظیم گری بازار طلا می‌تواند از جهت مدیریت بازار ارز نیز حائز اهمیت باشد. سیاستگذاری پولی و ارزی کشور با افزودن بازار طلا و ابزارهای مبتنی بر آن به موضوع فعالیت مرکز مبادله ایران در حقیقت ابزارهای اصلی تحت سیطره خود را در این مرکز متمرکز ساخت تا بتواند با قدرت بیشتری به مدیریت بازارها بپردازد.
اصغر بالسینی – سخنگوی مرکز مبادله ارز و طلای ایران در خصوص راه اندازی بازار شمش طلا در مرکز مبادله می‌گوید: براساس ابلاغیه بانک مرکزی که در دی ماه سال ۱۴۰۲ به تجار و بازرگانان و سیستم بانکی کشور ابلاغ شد، این امکان برای صادرکنندگان فراهم شد تا برای رفع تعهد ارزی و ایفای تعهدات خود، جهت واردات ارز حاصل از صادرات به کشور، بجای بازگشت ارز حاصل از صادرات خود، از طریق واردات شمش طلا برای گروه‌هایی از صادرکنندگان، رفع تعهدات خود را انجام دهند.
وی افزود: با توجه به اینکه مرکز مبادله ارز و طلای ایران، به عنوان بازوی اجرایی بانک مرکزی در حوزه ارز و طلا تمهیدات لازم را اندیشیده بود، باعث شد که تالار معاملات شمش و طلا در مرکز مبادله ایران ایجاد شود و از آن تاریخ تا امروز حجم قابل توجهی از معاملات شمش طلا در کشور صورت بگیرد. این موضوع باعث شد تا چند اتفاق مثبت در اقتصاد کشور رخ دهد. یکی اینکه صادرکنندگان با وردات شمش طلا و عرضه آن در مرکز مبادله، طی زمان کوتاهی به منابع ریالی آن دسترسی پیدا می‌کنند. به طوری که بعد از معاملات شمش حداکثر طی ۴۸ ساعت منابع ریالی در اختیار صادرکنندگان قرار می‌گیرد و در نهایت رفع تعهد آنها انجام می‌شود.
سخنگوی مرکز مبادله ادامه داد: نکته دیگر اینکه، واردات و معامله شمش طلا در مرکز مبادله باعث شد، بخش قابل توجهی از نیازهای مربوط به صنایع مصنوعات طلا و همچنین بنک‌داران و فعالان حوزه طلا در اقتصاد کشور، پاسخ داده شود. آمارها نشان می‌دهد تا امروز بیش از ۱۲٫۷ تن شمش طلا از طریق مرکز مبادله ایران به بازار طلای کشور، تزریق شده و آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد که تا امروز بیش از ۶۱ تن شمش طلا وارد کشور شده که قطعا بخشی از این واردات شمش از طریق بستر مرکز مبادله ایران صورت گرفته است.
به گفته بالسینی، این موضوع در عمل باعث می‌شود که بخش قابل توجهی از نیازها صنایع و فعالان حوزه مصنوعات طلا، تامین شود. بنابراین هزینه‌های جانبی در حوزه معاملات شمش طلا در بازار رسمی و همچنین هزینه تامین شمش طلا برای تولیدکننگان کاهش پیدا کند و یک جریان مستمر و مداوم از تزریق شمش طلا در بازار طلای کشور در حال رخ دادن است که همه این مسائل ناشی از تدابیر بانک مرکزی برای رفع تعهد ارزی برخی از صادرکنندگان است که منجر به واردات شمش طلا به کشور شد تا در اختیار مصرف کننده نهایی آن که شامل گروه‌های مختلف تولید طلا هستند، قرار بگیرد. بنابراین، با توجه به فرایند دقیق و شفافی که در مرکز مبادله ایران وجود دارد این موضوع قطعا به شفافیت بیشتر بازار طلای کشور که یک بازر مهم و اثر گذار در اقتصاد کشور است کمک می‌کند.
در این رابطه، علی مقدسی – رئیس اداره بازار طلای مرکز مبادله ایران می‌گوید: مرکز مبادله ایران، به صورت رسمی معاملات شمش طلا را در تاریخ ۲۷ دی ماه سال گذشته (۱۴۰۲) آغاز کرد و اولین جلسه حراج شمش طلا نیز در همان تاریخ برگزار شد و تا تاریخ ۱۱ آذرماه سال جاری، در مجموع ۷۲ جلسه حراج حضوری شمش طلا در این مرکز برگزار شده است.
وی افزود: در ۷۱ جلسه حراج گذشته در مجموع، ۱۲ هزار و ۶۲۸ قطعه شمش طلای استاندارد معامله شده که ارزش معاملاتی آن نزدیک به ۶۰ هزار میلیارد تومان بوده است و عرضه کنندگان شمش طلا در این مرکز عمدتا صادرکنندگان اصناف مختلف هستند که از محل ارز حاصل از صادرات خود (رفع تعهد ارزی) اقدام به معاملات شمش طلا می‌کنند و شمش طلا را به عامل خزانه‌داری مرکز مبادله تحویل می‌دهند و پس از مراحل اصالت سنجی، عرضه شمش طلا انجام می‌شود و در نهایت فرایند تسویه با عرضه کننده، صورت می‌گیرد.
به گفته این مدیر اجرایی حراج شمش طلا، قبل از شروع به کار مرکز مبادله و حراج حضوری شمش طلا، دو نکته وجود داشت. یکی اینکه زمانی که عرضه کننده، شمش طلا را وارد می‌کرد، نیازمند یک اطمینان خاطر بود تا زمانی که شمش طلا خود را تحویل می‌دهد، بتواند معادل ریالی آن را به نرخ خریداری شده توسط خریدار به راحتی و در زمان مشخص دریافت کند. این ریسک توسط مرکز مبادله ایران پوشش داده شد و در این رابطه دیگر نگرانی خاطر برای عرضه کنندگان شمش طلا وجود نداشت؛ چراکه مرکز مبادله به عنوان طرف تسویه قرار گرفته و هر دو گروه عرضه کننده و خریدار شمش، تسویه خود را با مرکز مبادله انجام می‌دهند.
مقدسی در ادامه گفت: نکته دوم این که پس از آغاز به کار حراج شمش طلا در مرکز مبادله، یک اطمینان خاطر برای خریداران شمش طلا به وجود آمد که زمانی که شمش طلا به خریدار تحویل داده شود، از اصالت، خلوص و استانداردهای لازم، برخوردار باشد؛ به عبارتی مرکز مبادله توسط عامل خزانه داری خود، در ابتدا شمش‌های عرضه شده را اصالت سنجی و پس از تایید اصالت شمش طلا و صدور گواهی استاندارد و گواهی اصالت برای هر قطعه شمش، عرضه آن در حراج شمش طلا انجام می‌شود. بنابراین در طرف خریدار نیز، ریسک اصالت شمش طلا از سوی مرکز مبادله، برطرف شده است.
متقاضیان خرید چه کسانی هستند؟
خریداران شمش طلا در حراج‌های حضوری مرکز مبادله شامل فروشندگان عمده شمش طلا دارای پروانه کسب مجاز و معتبر، تولیدکنندگان و سازندگان فعال مصنوعات طلا دارای پروانه کسب مجاز و معتبر، خرده فروشان طلای آب شده دارای پروانه کسب مجاز و معتبر و بانک‌های عاملی که دارای مجوز شرکت در حراج هستند (برای شرکت در هر جلسه حراج ملزم به اخذ مجوز از سوی بانک مرکزی برای شرکت در آن حراج هستند)، می‌شوند.
بنابراین، رفع تعهد ارزی صادرکنندگان و بازگشت ارز حاصل از صادرات به عنوان ضرورت اجتناب ناپذیر شرایط اقتصادی کشور و یکی از عوامل کلیدی در مدیریت درآمدهای ارزی، همواره یکی از دغدغه های صادرکنندگان است.
رفع تعهد ارزی صادرکنندگان به واسطه عرضه و فروش واردات شمش‌های وارداتی در مرکز مبادله ایران می‌تواند به عنوان راهکاری مفید هم برای سیاست‌گذار و هم برای صادرکنندگان عمل نموده و ضمن تسهیل، بهبود و تسریع فرآیند رفع تعهد ارزی، در مدیریت بازار طلای کشور به بانک مرکزی کمک کند.
همچنین، راه اندازی معاملات شمش طلای وارداتی از دیدگاه سیاستگذاری می‌تواند به بهبود ذخایر و پشتوانه طلای بانک مرکزی کمک کند و ضمن کاهش قاچاق طلا به داخل و خارج از کشور به واسطه نظارت مستقیم بانک مرکزی بر این بازار، کمبود طلا در صنعت طلا و جواهر کشور را مرتفع نماید و به کاهش طلای غیراصل موجود در بازار منجر شود.