توسعه اقتصاد دریا محور در بنادر شمالی کشور از بندر آستارا در غرب گیلان گرفته تا بندر امیر آباد در مازندران وابسته به زیر ساخت‌ها و سخت‌افزارهایی است که فارغ از کلی گویی و تأکید و تکرار حرف‌های شعار گونه در همایش‌ها و بازدیدهای مسئولان تا وقتی فکری برای ایجاد آنها نشود، نمی‌توان انتظار تغییر محسوس و واقعی در تجارت‌دریایی خزر داشت.
واقعیتی که سال‌هاست تجار دو استان گیلان و مازندران با آن مواجهند صف انتظار طولانی برای بارگیری و حمل کالاهای تجاری است که به‌خاطر کمبود کشتی با ظرفیت بالا وجود دارد. کمبود کشتی البته یک پیامد ثانویه هم دارد و آن افزایش نرخ حمل بار است که گاه از صرفه اقتصادی خارج می‌شود و تاجر ترجیح می‌دهد یا آن کالا را صادر نکند یا راه زمینی را برای حمل کالای خود انتخاب کند که آن هم عوارض و پیامدهای دیگری دارد از جمله طولانی شدن مسیر و زمان رسیدن کالا به مقصد، استهلاک کالا به‌خاطر انتخاب مسیر جاده، ترافیک، افزایش نرخ بیمه حمل کالا و…
موضوع دیگر مناسب نبودن اسکله‌های تجاری برای پهلوگیری کشتی هاست. در واقع اگر کمبود کشتی برطرف شود به دلیل لایروبی نشدن محدوده‌های توقف و پهلوگیری کشتی‌های تجاری، فرسودگی تجهیزات تخلیه و بارگیری، انبار‌داری بنادر و… باز هم کالای تجاری در ساحل روی زمین می‌ماند.
یک نمونه از زنجیره به هم پیوسته مشکلات در خبری که روز گذشته روی خروجی ایرنا قرار گرفت مشهود است. دادستان عمومی و انقلاب شهرستان بندر انزلی دستور لایروبی رسوبات موجود در محدوده آبی جنب پل قدیم غازیان را صادر کرد.
بر اساس گزارش دادگستری شهرستان بندرانزلی، دادستان عمومی و انقلاب بندرانزلی این دستور را در پی انباشت مضاعف رسوبات در محدوده آبی پل قدیمی غازیان و ایجاد مشکل اساسی برای تردد و پهلودهی کشتی‌های تجاری صادر کرده است.
اکبر سبحانی گفت: عدم اقدام بموقع لایروبی رسوبات در آبراهه‌ها ایمنی راه را به مخاطره می‌اندازد از این‌رو به منظور جلوگیری از هرگونه تبعات و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن و در اجرای دستورالعمل نظارت و پیگیری حقوق عامه دستورات لازم پیرامون این موضوع صادر شد.
صف کشتی‌های فرسوده
موازی با صف تاجرانی که در انتظار بارگیری کالای خود هستند، صفی هم از کشتی‌های خراب و فرسوده و در انتظار تعمیر وجود دارد. ایران در کرانه جنوبی خزر سه کارخانه کشتی‌سازی در استان‌های گیلان و مازندران دارد؛ مجتمع صنایع دریایی شهید تمجیدی و کارخانه کشتی‌سازی شهدای هفتم آذر در بندرانزلی و کشتی‌سازی
کاسپین در بهشهر.
اما به گفته مالکان کشتی تنها کارخانه کشتی‌سازی که درحال حاضر به کشتی‌هایی با تناژ بیش از سه هزار تن خدمات ارائه می‌دهد کارخانه کشتی‌سازی کاسپین از مجموعه صدراست که به تنهایی جوابگوی نیاز سه استان شمالی نیست. کارخانه کاسپین در ساحل دریای خزر در بهشهر واقع شده و حداقل عمق آب آن ۵/۵ متر است. این کارخانه یک واحد سیستم بالابر کشتی با ظرفیت اسمی سه هزار و ۸۰۰ تن دارد.
کارخانه کشتی‌سازی شهدای هفتم آذر انزلی که در محدوده حسن رود بندر انزلی واقع شده نیز در سال ۹۳ به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرد اما اکنون این کارخانه متأثر از پسروی ۱.۵ متری آب دریای خزر شده است.
سومین کارخانه کشتی‌سازی مجتمع صنایع دریایی شهید تمجیدی بندرانزلی است که از سال ۱۳۷۵ و با دستور مقام معظم رهبری به منظور طراحی و ساخت کشتی و شناورهای دریایی نظامی و تجاری کارخود را شروع کرد.
این مجموعه فعالیت‌های ارزشمندی در حوزه ساخت شناورهای دریایی دارد اما برای کشتی‌های با تناژ بالا و تجاری محدودیت‌هایی دارد.
مالکان کشتی‌های تحت پرچم ایران در دریای خزر تعمیرات کشتی‌های تجاری خود را در کارخانه کشتی‌سازی صدرا انجام می‌دهند بندر اصلی (بندرگاه دائم کشتی که برای تعمیر یا استراحت سرنشینان به آن می‌روند) بندرانزلی، آستارا و کاسپین هر سه در گیلان است که با مشکلات بسیاری برای تعمیرات کشتی مواجه هستند.
از ۷۱ کشتی حمل‌و‌نقل دریایی خزر، بندر اصلی ۶۴ کشتی ترددی، مجتمع بندری انزلی است. کشتی‌هایی که گاه ماه‌ها در نوبت تعمیرات هستند و مالکان آنها در هتل‌ها و میهمانپذیرها سرگردان.
وعده مسئولان برای افزایش ناوگان کشتیرانی خزر
مسئولان ملی واستانی در دولت چهاردهم از تلاش برای نوسازی و تجهیز ناوگان کشتیرانی خزر با خرید کشتی‌های جدید و همچنین حمایت از بخش خصوصی برای ساخت کشتی خبر می‌دهند. در کنار آن موضوع لایروبی بنادر و متناسب‌سازی اسکله‌ها با چالش پسروی آب دریای خزر هم در دستور کار قرار گرفته است. علی‌اکبر صفایی، رئیس سازمان بنادر و دریانوردی جمهوری اسلامی با اعلام اینکه در حال رفع مشکل کمبود ناوگان کشتی هستیم گفته است:
بار مازادی که در حوزه خزر وجود دارد چه صادرات به روسیه چه کالاهای وارداتی از روسیه که عمدتاً از کالاهای اساسی هستند، در روند و فرآیند جابه‌جایی قرار دارند. تمام کالاها چه کالاهایی که از روسیه در پروسه تجارت خارجه این کشور باید به صورت ترانزیت از سرزمین ما عبور کند و چه سایر کالاها در ایران به مقصد روسیه در حال جابه جایی هستند.
برای تأمین ۸ فروند کشتی باری سرمایه‌گذاری و این تعداد کشتی تأمین شدهاند و علاوه بر این؛ چندین فروند کشتی هم خریداری شده و در دست انتقال است و بعد از اینکه رودخانه ولگا از حالت یخ زدگی خارج شد یعنی احتمالاً اردیبهشت ماه سال آینده، انتقال کشتی‌های جدید انجام خواهد شد».
«محمد رضا مدرس خیابانی» مدیرعامل کشتیرانی جمهوری اسلامی هم خبر داد: ساخت اولین شناور لایروبی کشور در شرکت صدرا واقع در مازندران در دستور کار است و در آینده‌ای نزدیک این مجموعه شناورهای بیشتری تولید می‌کند. مدیرعامل کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با بیان این مطلب که شرکت‌های کشتی‌سازی در کشور دارای توانمندی‌های فراوانی هستند، ادامه داد: این شرکت‌ها می‌توانند بزرگ‌ترین شناورها را در پهنه خزر تولید و به مدار بهره‌وری برسانند. وی خاطرنشان کرد: در راستای اجرای سیاست‌های راهبردی رهبر معظم انقلاب در خصوص اقتصاد دریا محور ساخت شناور در شرکت صنایع دریایی ایران صدرا در دستور کار قرار گرفته است.