تعداد بازنشستگان پیش از موعد در ایران پنج برابر سایر کشورهاست.
بر اساس آخرین آمارهای ارائه شده تعداد کل بازنشستگان مشاغل سخت و زیان‌آور تا پایان سال ۱۴۰۱ برابر با ۵۵۰ هزار و ۴۵۰ نفر بوده که حدود ۲۱ درصد از بازنشستگان سازمان تأمین اجتماعی را تشکیل می‌دهد.
آخرین گزارش ها نشان از آن دارد که این مقدار حدودا پنج برابر میانگین سایر کشورهاست.
هر ساله هزاران نفر در سازمان تأمین اجتماعی قبل از رسیدن به سن ۴۰ سالگی بازنشسته می‌شوند! قوانین حمایتگر بازنشستگی بر اساس مشاغل سخت و زیان‌آور موجب شده تا ۲۱ درصد از بیمه‌پردازان این سازمان پیش از تکمیل سال‌های پرداخت حق بیمه مقرر، بازنشسته شوند. این مقدار حدودا پنج برابر میانگین سایر کشورهاست.تبعات وحشتناک این وضعیت نه تنها سازمان تأمین اجتماعی را دچار چالش‌های جدی نظیر ناترازی منابع و مصارف کرده (با هزینه مظاعف ۱.۷ میلیارد تومان به ازای هر بازنشسته پیش از موعد) بلکه بازار کار را هم با مشکلات و مخاطراتی مانند عدم سالم‌سازی محیط کار و بازگشت بازنشستگان به بازار کار و در نتیجه بیکاری جوانان روبرو کرده است.اگرچه بر اساس عرف مدیریتی متداول، این روزها مدیران ترجیح میدهند در سخنرانی‌های رسمی از اصطلاحاتی مانند «بحران» یا «فروپاشی» استفاده نکنند، ولی هر چه تعارف و تکلف به خرج بدهیم، واقعیات در کف جامعه تغییر نمی‌کند. نمونه این وضعیت را می‌توان در شرایطی که صندوق‌هایی نظیر بازنشستگی کشوری و فولاد دچار آن شده‌اند، دید.
وضعیت نگران کننده بازنشستگی‌های پیش از موعد
روند فزاینده بازنشستگی‌های سخت و زیان‌آور در سالیان گذشته از دو جهت سبب ایجاد نگرانی شده است: در مرتبه اول، همانگونه که مصطفی سالاری، مدیرعامل سازمان تأمین متذکر شده، هدف اصلی قانون که ایجاد محیط کار سالم است محقق نشده و دامنه مشاغل سخت و زیان‌آور برخلاف اراده قانونگذار مبنی بر کاهش دامنه این مشاغل، رو به گسترش است. علاوه بر این موضوع، به دلیل برقرار نبودن محاسبات بیمه‌ای، مصارفی برای صندوقهای بازنشستگی ایجاد شده که منابعی مابه ازای آن ایجاد نشده و سبب ایجاد ناترازی در صندوقهای بازنشستگی می‌شود. این موضوع باعث تضعیف توانایی مالی صندوق جهت پرداخت سایر تعهدات در بلندمدت خواهد شد.
مطابق آمارهای سازمان تأمین اجتماعی، در سال ۱۴۰۱ حدود ۵۲ درصد از بازنشستگان این سازمان پیش از تکمیل سال‌های پرداخت حق بیمه مقرر، و با ارفاق بازنشسته شده‌اند که حدود ۴۰ درصد از این بازنشستگان، طبق قوانین مشاغل سخت و زیان‌آور بوده است. تعداد کل بازنشستگان مشاغل سخت و زیان‌آور تا پایان سال ۱۴۰۱ برابر با ۵۵۰ هزار و ۴۵۰ نفر بوده که حدود ۲۱ درصد از بازنشستگان سازمان تأمین اجتماعی را تشکیل می دهد. این مقدار حدودا پنج برابر میانگین سایر کشورهاست.همچنین بر اساس آمارهای موجود، در سال ۱۴۰۲ تعداد ۸ هزار و ۲۵۹ نفر در سنین کمتر از ۴۰ سال بازنشسته شدند، ۹۹ هزار و ۵۸۵ نفر بین ۴۰ تا ۴۵ سال و ۱۱۶ هزار و ۱۸۰ نفر بین ۴۵ تا ۵۰ سال. در مجموع، در سال مذکور، تعداد ۲۲۴ هزار و ۲۴ نفر که کمتر از ۵۰ سال داشته اند بر اساس مشاغل سخت و زیان‌آور بازنشسته شدند.
تعداد کل بازنشستگان در مشاغل سخت و زیان‌آور در پایان سال ۱۴۰۲ معادل ۶۲۹ هزار و ۳۱۹ نفر است.به صورت میانگین، سنوات ارفاقی جهت بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور در سازمان تأمین اجتماعی برابر با ۸ سال است. براساس برآوردهای صورت گرفته، هزینه ایجاد شده بابت هر فرد بازنشسته مشاغل سخت و زیان‌آور در سال ۱۴۰۳ برابر با ۱.۷ میلیارد تومان است که از محل کاهش میزان حق بیمه پرداختی به صندوق و افزایش سنوات بهره‌مندی از مستمری بازنشستگی ایجاد می‌شود.
سالم‌سازی محیط کار، همچنان معلق و مهجور
در موضوع مشاغل سخت و زیان‌آور، تکلیف اصلی قانونگذار، سالم‌سازی محیط کار و رفع عوامل زیان‌آور است که این موضوع در عمل محقق نشده است. براساس آمار ارائه شده توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از بین کارگاه‌هایی که تکلیف به سالم‌سازی محیط کار داشته اند، تنها حدود ۳ درصد نسبت به سالم‌سازی اقدام کرده اند. عدم پیشبینی ضمانت اجرایی در قانون و در برخی موارد هزینه های بالای سالم‌سازی محیط کار، ازجمله موانع موجود محسوب می شوند. این درحالی است که از حقوق اولیه هر نیروی کار بهره مندی از محیط کار سالم و حفظ سلامتی نیروی کار در دوران اشتغال است.برخلاف تکلیف قانون نسبت به سالم‌سازی محیط کار در حال حاضر تعادل ذینفعان به جای تمرکز بر سالم‌سازی محیط کار و فراهم نمودن لوازم حفظ سلامتی نیروی کار، بر باقی ماندن شرایط سخت و زیان‌آور و استفاده از مزایای حمایتی شکل گرفته است. در نتیجه، ذینفعان ترجیح میدهند در محیط کار غیرسالم فعالیت نمایند و با دریافت سنوات ارفاقی پیش از موعد بازنشسته شده و از مزایای آن بهره مند شوند.
گسترش بی ضابطه
بررسی سابقه تقنینی در حوزه مشاغل سخت و زیان‌آور و بازنشستگی ناشی از آن حاکی از تغییرات و اصلاحات مکرر در قانون و آیین‌نامه‌های مربوطه است. این موضوع نشاندهنده عدم پایه‌گذاری صحیح و اصولی قوانین و مقررات این حوزه است. از اولین سوابق قانونگذاری در ارتباط با مشاغل سخت و زیان‌آور در سال ۱۳۳۱ که سن بازنشستگی در این مشاغل را کاهش داد تا آخرین مورد آن در سال ۱۳۹۷ (مصوبه شورای عالی حفاظت فنی)، موارد اشتغال متعددی مانند کار در مناطق بد آب و هوا، کارهای زیرزمینی، کاهش ساعت کار، کار در مراکز روان‌درمانی و بیماران روانی، ندامتگاه‌ها و زندانها، خبرنگاری و … به مجموعه مشاغل سخت و زیان‌آور افزوده و شرایط بازنشستگی را تسهیل کرده است.