در گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، چگونگی و ویژگی‌های الگوی توسعه مکران بررسی شده؛مُکران خوابگاه خواهد بود یا کارگاه و زیستگاه؟ پاسخ به این پرسش و پرسش‌های دیگر قبل از شروع سرمایه‌گذاری در مکران بسیار مهم است.دبیرخانه توسعه مکران به‌زودی تشکیل می‌شود | از ظرفیت مرکز داوری در پروژه‌های سازمان برنامه و بودجه استفاده می‌کنیم
گزارش «پرسش‌ها و ایده‌های بنیادین درباره سیاست‌گذاری پیشرفت و آبادانی منطقه مُکران» به ابتکار کمیسیون خدمات فنی مهندسی و احداث و باهمکاری مرکز پژوهش‌های اتاق ایران تهیه و منتشر شد.
سند «توسعه منطقه ساحلی مکران»، بیست‌ودوم مهرماه ۱۳۹۹ به تصویب شورای عالی آمایش سرزمین رسیده و مدتی بعد برای اجرا ابلاغ‌شده است. سه سال بعد از آن در دی‌ماه ۱۴۰۲ معاون اول رئیس‌جمهور در شورای توسعه سواحل مکران از ضرورت توسعه این منطقه طبق یک نقشه و سند آمایش سرزمینی گفته است. کلیات طرح توسعه سواحل مکران در این جلسه بررسی‌شده و کلیات آن تصویب می‌شود. شواهد نشان می‌دهد حکمرانان و سیاست‌گذاران سال‌هاست که در پی استفاده از ظرفیت منطقه مکران هستند.مجموعه‌ای از اسناد، طرح‌ها و برنامه‌ها هم برای همین منظور تهیه‌شده است. متن حاضر استدلال می‌کند که برای بهره گرفتن از ظرفیت‌هایی که منطقه مکران برای پیشرفت و آبادانی در اختیار قرار می‌دهد، و تبدیل کردن آن‌ها به فرصت‌هایی که در دنیای واقعی به خلق ارزش منتهی شوند، باید نگاهی چندجانبه، میان‌رشته‌ای، راهبردی و توأم با پرسیدن سؤالات بنیادین در پیش گرفت. این متن حاوی نگاه خاصی به بایسته‌های پیشرفت در این منطقه از کشور است و از این منظر رویکردی هنجاری دارد، اما هم‌زمان به تجارب گذشته مداخله دولت و سایر نهادهای حاکمیتی برای توسعه دادن سایر مناطق کشور نیز نیم‌نگاهی دارد. گزارش تلاش می‌کند نشان دهد برنامه‌ریزی پیشرفت و ساختن منطقه‌ای با زیست پذیری پایدار در مکران باید با توجه به چه اصولی صورت گیرد و اهداف اقدامات در این مسیر باید چه باشد.این گزارش درنهایت اختصار تهیه‌شده و صرفاً تلاش می‌کند حکمرانی و سیاست‌گذاری پیشرفت و آبادانی منطقه مکران را به مجموعه‌ای از سؤالات بنیادین متوجه سازد. گزارش هم‌زمان که پرسشگر است، هشدارآمیز نیز هست. بزرگ‌ترین هشدار متن این است که اگر به سؤالات بنیادینی که در اینجا طرح‌شده توجه نشود، در بهترین حالت همان نتیجه‌ای حاصل می‌شود که در بقیه سرزمین ایران بر اثر رویه‌های سابق حکمرانی و سیاست‌گذاری اقتصادی حاصل‌شده است. خواننده ممکن است بپرسد چرا «در بهترین حالت» تجربه‌های گذشته حاصل می‌شود. چون آنچه امروز در ایران شاهدش هستیم، محصول حکمرانی، سیاست‌گذاری و اجرای اقدامات توسعه‌ای در شرایط دسترسی به ارز فراوان ناشی از فروش نفت، موجود بودن منابع محیط‌زیستی فراوان برای صرف کردن در مسیرهای ناپایدار، و شرایط بین‌المللی به‌شدت مساعدتر، و همچنین کمتر بودن ظرفیت‌های نارضایتی اجتماعی و سیاسی بوده است. این شرایط مساعد دیگر در دسترس نیستند و با تکرار شیوه حکمرانی و سیاست‌گذاری گذشته، به نتایج حاصل‌شده در وضع فعلی هم نمی‌توان دست‌یافت.
این متن حکمرانی و سیاست‌گذاری پیشرفت و آبادانی منطقه مکران را ترغیب می‌کند تا هشت سؤال بنیادین را پاسخ دهد و آنگاه به هر گونه ایده برای سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و اجرا در این منطقه بیندیشد. این هشت سؤال – که با تفصیل و جزئیات بیشتری در متن تحلیل‌شده‌اند به شرح زیر است:
۱-منطقه مُکران قرار است خوابگاه، کارگاه یا زیستگاه باشد؟ این سه تفاوت‌های بنیادین باهم یکدیگر دارند و درحالی‌که سیاست‌گذار همواره در پی ساختن زیستگاه بوده، اما عمده شواهد نشان می‌دهد درنهایت خوابگاه‌ها و کارگاه‌های ناپایدار با ظرفیت زیست‌پذیری پایین در ایران توسعه پیدا کرده‌اند.
۲-منطقه مُکران قرار است میزبان چه نوع صنایعی باشد؟ این صنایع قرار است چه نسبتی با مسائل واقعی اقتصاد ایران برقرار کنند؟
۳-پیشرفت و آبادانی در مکران قرار است حاوی چه پاسخی به تحولات اقتصادی روزافزون و فزاینده کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس باشد؟ و چه سهمی در تعادل اقتصادی و اجتماعی بین این دو منطقه ایفا کند؟ این پیشرفت و آبادانی قرار است چه پاسخی به انتظارات اجتماعی ایرانیان امروز بدهد که خود را با حاشیه جنوبی خلیج‌فارس مقایسه می‌کنند؟
۴-پیشرفت و آبادانی مکران قرار است با چه مدلی از حکمرانی اقتصادی صورت گیرد؟ آیا قرار است شاهد الگوی جدید و کارآمدی از حکمرانی اقتصادی باشیم که در صورت موفقیت به سایر مناطق کشور نیز تسری یابد، یا شاهد تکرار و تعمیم دادن الگوهای ناکارآمد و مشکل‌ساز حکمرانی اقتصادی فعلی به منطقه مکران باشیم؟
۵-حکمرانی و سیاست‌گذاری اقتصادی معطوف به دادن پاسخ‌های مناسب به سؤالات ۲، ۳ و ۴ با چه نوع «سیاست صنعتی» توأم می‌شود؟ اصلاً منظور از سیاست صنعتی در بستر پیشرفت و آبادانی مُکران به چه معناست و چه الزاماتی دارد؟
۶-حکمرانی و سیاست‌گذاری پیشرفت و آبادانی منطقه مکران قرار است چه آورده‌ای برای اقتصاد ایران داشته باشد؟ آن دسته مسائل اقتصاد ایران که می‌توانند از طریق پیشرفت و آبادانی در مکران پاسخ بیابند، چیست و رویکردهای بنیادین و درست برای پرداختن به این مسائل با طرح چه پرسش‌هایی امکان ظهور و بروز پیدا می‌کنند؟
۷-وضعیت امروز اقتصاد و جامعه ایران از ژئوپلتیک ایران جدا نیست، و بدون لحاظ کردن توأمان ژئوپلتیک و ژئواکونومی ایران امروز، نمی‌توان نگاهی راهبردی به مکران داشت. سؤال بنیادین این است که حکمرانی و سیاست‌گذاری پیشرفت و آبادانی مکران باید چگونه و با طرح چه سؤالاتی به مسائل ژئوپلتیک و ژئواکونومی مکران بپردازد؟ پیشرفت و آبادانی مکران چگونه با ضرورت‌های جانمایی ایران در جهان جدید همراه می‌شود، از آن تأثیر می‌پذیرد و بر آن تأثیر می‌گذارد؟
۸-چگونه حکمرانی و سیاست‌گذاری پیشرفت و آبادانی مکران، آزمون توانایی‌های حکمرانی و درس‌آموزی‌های صورت گرفته در چند دهه گذشته است؟ حکمرانی در ایران امروز چگونه می‌خواهد به این چالش بزرگ پاسخ دهد و از ظرفیت مکران برای ظرفیت‌سازی پیشرفت و آبادانی در دنیای جدید استفاده کند. این کار به معنای دادن پیام‌های روشن به جامعه ایرانی و جامعه جهانی (یا حداقل برخی از کشورها و قدرت‌ها) هم هست.
این‌ها هشت دسته پرسش بنیادین هستند که گزارش حاضر، خواننده را به تأمل در آن‌ها فرامی‌خواند. مهم‌ترین مخاطب این گزارش، نظام حکمرانی و سیاست‌گذاران پیشرفت و آبادانی مکران است، و بدیهی است که کارشناسان بوروکراسی، فعالان و تشکل‌های بخش خصوصی، و همه علاقه‌مندان به استفاده از ظرفیت مکران برای بهبود ایران امروز را هم دعوت می‌کند به پرسش‌ها و چالش‌های مطرح‌شده در این گزارش بپردازند.
