رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران ذخائر ژنتیکی را سرمایه پنهان در دل طبیعت خواند که باید برای حفظ و بهره‌برداری آن اقدامات لازم را انجام داد.
به گزارش مرزاقتصاد _ در سال‌های اخیر، مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران به عنوان یک نهاد استراتژیک در جهت حفظ و بهره‌برداری از تنوع زیستی کشور به دستور مقام معظم رهبری تأسیس شده است. حسین شاهسوارانی، رئیس این مرکز، در مصاحبه‌ای با ایسنا به ضرورت ایجاد این نهاد، چالش‌های موجود و چشم‌اندازهای پیش رو پرداخته و تأکید کرده است که ذخایر ژنتیکی نه تنها یک سرمایه علمی، بلکه پایه‌ای برای تأمین امنیت غذایی، سلامت عمومی، توسعه صنعتی و حتی دفاع ملی محسوب می‌شوند.
این مرکز با الهام از تجربیات کشورهای پیشرفته مانند آمریکا، ژاپن و اتحادیه اروپا تأسیس شد؛ کشورهایی که از دیرباز به جمع‌آوری، نگهداری و بهره‌برداری از ذخایر ژنتیکی توجه ویژه‌ای داشته‌اند. شاهسوارانی اظهار می‌کند که در سال ۱۳۸۵، با توجه به اهمیت ایجاد یک نهاد بی‌طرف برای جمع‌آوری ذخایر، تصمیم به راه‌اندازی مرکز گرفته شد تا از تداخل منافع جلوگیری کرده و ذخایر به صورت علمی و منظم ثبت شوند. از همان ابتدا، کشور ما با سرعت نسبتاً مناسبی وارد عمل شده و اقدامات مثبتی در این زمینه انجام شده است؛ اما در مسیر پیشرفت، مسائلی همچون تخصیص ناکافی بودجه و ضعف در تقسیم وظایف میان نهادهای مرتبط، مانعی جدی بر سر راه رسیدن به اهداف تعیین‌شده ایجاد کرده‌اند.
یکی از نکات برجسته مصاحبه، تأکید بر اهمیت ارزیابی مولکولی و ژنتیکی ذخایر است. شاهسوارانی می‌گوید که داده‌های جمع‌آوری شده برای مطالعات اولیه کافی است، اما برای بهره‌برداری کامل از پتانسیل‌های ژنتیکی، لازم است این داده‌ها هرچه سریع‌تر ساختارمند شوند. او هشدار می‌دهد که در صورتی که داده‌های ارزشمند ما به سایر کشورها منتقل شود، اختیار آنها از دست ما خواهد رفت؛ چرا که سایر کشورها در حال استفاده از فناوری‌های نوین مانند توالی‌یابی نسل جدید، هوش مصنوعی و پردازش تصویر برای بهره‌برداری از ذخایر ژنتیکی خود هستند.
این تحول در بهره‌برداری نه تنها در حوزه داروسازی، بلکه در صنایع کشاورزی، لبنیات و حتی تولید انرژی نیز کاربرد دارد. شاهسوارانی به بررسی مثال‌های متعدد پرداخت؛ از جمله نگاهی به ذخایر میکروبی که از منابع طبیعی در صنعت لبنی بهره‌مند می‌شوند. او خاطر نشان کرد در حالی که برخی از کشورها از اصلاح نژادهای بومی برای افزایش بهره‌وری استفاده می‌کنند، ما همچنان به واردات متکی مانده‌ایم. از سوی دیگر، تأکید بر این نکته شده است که ذخایر ژنتیکی باید مانند یک بیمه عمل کنند؛ یعنی سرمایه‌گذاری در این حوزه در مواقع بحرانی می‌تواند از ما حمایت کند.
تغییرات اقلیمی، تخریب اراضی، ورود گونه‌های مهاجم و آلودگی‌های صنعتی از دیگر چالش‌هایی هستند که بر سر راه حفظ تنوع زیستی قرار دارند. شاهسوارانی بیان می‌کند که اگر اقدامات پیشگیرانه در جهت حفظ اکوسیستم‌ها و کنترل فرسایش خاک صورت نگیرد، در آینده شاهد پیامدهای زیست‌محیطی جدی خواهیم بود. او بر اهمیت نظارت دقیق بر ورود و خروج منابع ژنتیکی در گمرکات تأکید می‌کند تا از آسیب‌های ناشی از واردات کنترل نشده جلوگیری شود.
از دیگر مباحث مطرح شده در مصاحبه، ضرورت ایجاد یک پلتفرم ملی برای ثبت و نگهداری نمونه‌های زیستی است. شاهسوارانی می‌گوید که مشارکت جامعه، به ویژه دانشجویان و پژوهشگران، در شناسایی و ثبت نمونه‌های بومی می‌تواند به ایجاد یک بانک داده قوی و بومی منجر شود. او خاطر نشان می‌کند که در کشور، تعداد زیادی از گونه‌های گیاهی و جانوری وجود دارد که در صورت بهره‌برداری صحیح، می‌توانند به عنوان یک منبع درآمدی، صنعتی و دارویی عمل کنند.
در نهایت، شاهسوارانی از همگرایی و همکاری میان نهادهای مختلف – از دانشگاه‌ها گرفته تا وزارتخانه‌های بهداشت، کشاورزی، علوم و محیط زیست – یاد می‌کند. او معتقد است که تنها با تقسیم وظایف دقیق و یکپارچه‌سازی اطلاعات، می‌توان به یک سیستم جامع دست یافت که ذخایر ژنتیکی را به عنوان یک سرمایه استراتژیک ملی حفظ و بهره‌برداری نماید. این رویکرد نه تنها به حفظ تنوع زیستی کشور کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز استقلال اقتصادی و علمی در بلندمدت خواهد بود.
تاریخچه و اهداف مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران ضرورت تأسیس مرکز
حسین شاهسوارانی، رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: تأسیس این مرکز در سال ۱۳۸۵ به دستور مقام معظم رهبری و با الگوبرداری از کشورهای پیشرفتهای همچون آمریکا، ژاپن و اتحادیه اروپا انجام شد. در آن زمان، کشورهایی که در لبه دانش حوزه ذخایر ژنتیکی فعالیت داشتند، این مراکز را به عنوان نهادهای ملی ایجاد کرده بودند. این موضوع باعث شد که ضرورت راه‌اندازی یک مرکز ملی در ایران نیز احساس شود.
وی افزود: این مرکز به‌عنوان یک نهاد بی‌طرف تأسیس شد تا بدون تعارض منافع، ذخایر ژنتیکی کشور را جمع‌آوری و مدیریت کند. به نظر من، این تصمیم در زمان خود بسیار هوشمندانه بود و کشور ما تقریباً هم‌زمان با دنیا در این حوزه وارد عمل شد. اما در ادامه مسیر، روند اجرایی آن با چالش‌هایی مواجه شد.
چالش‌ها و ارزیابی عملکرد مرکز
این مقام مسئول تصریح کرد: در حالی که باید به عنوان رئیس مرکز از عملکرد این مجموعه دفاع کنم، اما بهترین دفاع، پذیرش واقعیت‌ها است. باید اذعان کنم که تاکنون آن‌گونه که انتظار می‌رفت، پیشرفت لازم حاصل نشده است. اگر بخواهیم دلایل این موضوع را بررسی کنیم، یکی از مهم‌ترین عوامل، مسئله بودجه و تأمین مالی است. در برخی سال‌ها، اعتبارات کافی برای توسعه این مرکز تخصیص نیافته است.
وی ادامه داد: حتی در دولت‌هایی که درآمدهای بالایی داشتند، رشد مورد انتظار در این حوزه محقق نشد. به همین دلیل، ضروری است که امروز به‌جای ارائه گزارش‌های صرف آماری، به آسیب‌شناسی بپردازیم و مشکلات را شناسایی و برطرف کنیم.
ضعف در فرهنگ‌سازی و آگاهی عمومی
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران گفت: یکی دیگر از چالش‌های اساسی این حوزه، عدم فرهنگ‌سازی مناسب در سطح سازمان‌ها و جامعه است. رهبر کشور دغدغه حفظ ذخایر ژنتیکی را داشته، اما این دغدغه به‌اندازه کافی در سازمان‌های مرتبط و میان مردم جا نیفتاده است. در حالی که در کشورهای دیگر، سمینارهای تنوع زیستی با استقبال گسترده مواجه می‌شوند، در ایران برای پر کردن سالن‌های این برنامه‌ها باید دانشجویان را به اجبار با اتوبوس بیاوریم.
وی افزود: البته این مسئله به معنای مخالفت با سایر حوزه‌های فرهنگی، تفریحی و هنری نیست. کنسرت‌ها، سینما و سایر سرگرمی‌های عمومی جایگاه خود را دارند، اما در کنار آن، مردم باید نسبت به اهمیت ذخایر ژنتیکی نیز آگاه باشند. اگر از دهه‌های گذشته، مطالعات اقلیمی و برنامه‌ریزی‌های علمی برای آینده کشاورزی کشور انجام می‌شد، امروز با بسیاری از مشکلاتی که در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی داریم، مواجه نمی‌شدیم.
لزوم سیاست‌گذاری صحیح در حوزه ذخایر ژنتیکی
وی تأکید کرد: اگر در گذشته هنگام واردات محصولات کشاورزی، به‌طور علمی بررسی می‌کردیم که چه آفت‌هایی ممکن است وارد کشور شوند و چه تأثیری بر تولیدات داخلی خواهند داشت، امروز نیاز نبود که برای مقابله با این آفات، حجم بالایی از سموم را مصرف کنیم. استفاده بیش‌ازحد از سموم، خود به‌مرور موجب افزایش بیماری‌هایی مانند سرطان می‌شود. بنابراین، ذخایر ژنتیکی نه‌تنها یک موضوع علمی و صنعتی، بلکه یک مسئله مهم در حوزه سلامت و آینده‌نگری است.
شاهسوارانی گفت: ما نیازمند یک رویکرد جامع و مبتنی بر آینده‌نگری هستیم تا بتوانیم ذخایر ژنتیکی کشور را به‌درستی مدیریت کنیم. این حوزه نه‌تنها برای توسعه علمی و اقتصادی کشور، بلکه برای حفظ امنیت زیستی، غذایی و سلامت عمومی مردم نیز حیاتی است.
در توسعه علمی چرا از پیشرفتهای جهانی عقب مانده‌ایم؟
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران گفت: یکی از مشکلات اساسی ما در کشور، ضعف در آینده‌نگری و آینده‌پژوهی است. در حالی که جهان به سرعت در حال حرکت به سمت تحقیقات پیشرفته در حوزه‌های فضایی، تغذیه در شرایط خاص، و زیست‌شناسی کاربردی است، ما همچنان درگیر چالش‌های ابتدایی هستیم. امروز در دنیا بحث بر سر تولید غذا در فضا و امکان تغذیه فضانوردان در شرایط خلأ مطرح است. زمانی که این ایده‌ها تنها در داستان‌های علمی-تخیلی دیده می‌شد، بسیاری آن را غیرواقعی می‌دانستند؛ اما اکنون بسیاری از آنها به حقیقت پیوسته‌اند.
وی افزود: در همین راستا، تحقیقات در مورد موجوداتی که در برابر پرتوهای کیهانی مقاوم هستند، می‌تواند مسیر جدیدی برای زیست‌فناوری باز کند. اگر ژن‌های مرتبط با این مقاومت را شناسایی کنیم، می‌توانیم آنها را برای آینده، در شرایطی که انسان‌ها به فضا سفر می‌کنند، به کار بگیریم.
الهام از طبیعت برای حل چالش‌های علمی و صنعتی
شاهسوارانی تصریح کرد: در طبیعت، موجوداتی مانند برخی ماهیان و میکروارگانیسم‌های قطب شمال و جنوب وجود دارند که توانایی یخ‌زدایی و بازگشت به حیات را دارند. این قابلیت‌ها می‌توانند در حوزه‌هایی مانند پزشکی، نگهداری مواد بیولوژیکی و حتی سفرهای فضایی مورد استفاده قرار گیرند. علاوه بر این، موجوداتی در کویرهای ایران با دمای بالای ۶۰ درجه سانتی‌گراد زنده می‌مانند. آیا تاکنون این ویژگی‌ها را از نظر تجاری و صنعتی بررسی کرده‌ایم؟ خیر.
وی ادامه داد: اخیراً یکی از محققان ما موفق شده است نمونه‌ای از این ذخایر ژنتیکی ارزشمند را جداسازی کند. این دستاورد می‌تواند دریچه‌ای جدید به روی تحقیقات بیوتکنولوژی و زیست‌فناوری باز کند. اما سؤال اینجاست که آیا چنین یافته‌هایی به مرحله بهره‌برداری صنعتی می‌رسند یا فقط در حد یک مقاله علمی باقی خواهند ماند؟
لزوم سرمایه‌گذاری و تحقیقات بلندمدت در حوزه ذخایر ژنتیکی
این مقام مسئول تأکید کرد: جهان به سمت استفاده از منابع طبیعی برای حل چالش‌های آینده حرکت می‌کند. از توسعه داروهای جدید گرفته تا تولید مواد مقاوم در برابر شرایط سخت، همه این‌ها از طبیعت الهام گرفته‌اند. ایران با داشتن اقلیم‌های متنوع، منبعی غنی از این نوع ذخایر ژنتیکی است. اما بهره‌برداری از این منابع نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری و همکاری میان نهادهای علمی، صنعتی و دولتی است.
شاهسوارانی گفت: اگر می‌خواهیم در این رقابت جهانی عقب نمانیم، باید نگاهی فراتر از نیازهای کوتاه‌مدت داشته باشیم. تحقیقات بنیادی و آینده‌پژوهی نباید به عنوان هزینه‌های غیرضروری تلقی شوند، بلکه سرمایه‌گذاری‌هایی هستند که می‌توانند در آینده‌ای نه‌چندان دور، جایگاه علمی و اقتصادی ایران را در سطح بین‌المللی ارتقا دهند.
بی‌توجهی به ظرفیت‌های داخلی در صنعت لبنیات
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران گفت: در کشور ما، ذخایر میکروبی فراوانی وجود دارد که به طور طبیعی و تاریخی در صنایع سنتی لبنی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. اما آیا از این ظرفیت در صنایع مدرن بهره برده‌ایم؟ خیر. در حال حاضر، بسیاری از استارترهای مورد استفاده در صنایع لبنی کشور، وارداتی هستند، در حالی که ما پتانسیل کافی برای تولید داخلی آنها را داریم.
شاهسوارانی ادامه داد: باید این ذخایر را جمع‌آوری کرده، تنوع آنها را افزایش داده و فرایند بهینه‌سازی را روی آنها انجام دهیم تا در اختیار بخش صنعتی، به‌ویژه استارتاپ‌های فعال در این حوزه قرار بگیرند. هدف از جمع‌آوری ذخایر، صرفاً نگهداری آنها نیست، بلکه باید در عرصه‌های مختلفی مانند صنعت، سلامت و کشاورزی مورد بهره‌برداری قرار گیرند.
سرمایه‌گذاری در ذخایر ژنتیکی؛ یک ضرورت راهبردی
این مقام مسئول تصریح کرد: گاهی جمع‌آوری ذخایر به‌عنوان یک هزینه تلقی می‌شود، در حالی که این فرآیند بیشتر شبیه بیمه کردن یک دارایی ارزشمند است. همان‌طور که افراد برای خودرو خود بیمه می‌گیرند، بدون این که بدانند چه زمانی به آن نیاز پیدا خواهند کرد، سرمایه‌گذاری روی ذخایر ژنتیکی نیز اقدامی ضروری برای آینده کشور است.
وی افزود: برای مثال، در مورد دام‌های بومی مانند گاو سیستانی و گاومیش‌های ایرانی، تنها به صحبت درباره آنها بسنده کرده‌ایم، اما برنامه‌ای برای اصلاح نژاد و بهره‌برداری صنعتی از آنها نداشته‌ایم. در حالی که بسیاری از کشورها، اصلاح نژادهای بومی را مبنای توسعه صنعت دامپروری خود قرار داده‌اند، ما همچنان به واردات متکی هستیم.
لزوم توسعه زیرساخت‌های بانک داده ژنتیکی
وی تأکید کرد: در دنیای امروز، بسیاری از اطلاعات ژنتیکی نیازی به نگهداری فیزیکی ندارند و با استفاده از توالی‌یابی نسل جدید، می‌توان داده‌های ژنتیکی را به‌صورت دیجیتالی ذخیره کرد. در چنین شرایطی، ما باید هرچه سریع‌تر بانک داده ملی خود را ایجاد کنیم تا اطلاعات ژنتیکی را در اختیار داشته باشیم و از وابستگی به سایر کشورها جلوگیری کنیم.
توجه به تهدیدات زیستی و آمادگی در برابر بحران‌ها
این مقام مسئول افزود: یکی از نکات مهم در این زمینه، آمادگی برای مقابله با تهدیدات زیستی است. بحران کرونا نشان داد که کشورهای مختلف چگونه در مواجهه با چالش‌های جدید دچار مشکل شدند. حال سؤال اینجاست که آیا ما برای تهدیدات آینده آمادگی داریم؟ ذخایر ژنتیکی باید بخشی از پدافند زیستی کشور باشند تا در صورت بروز بحران، بتوان سریعاً واکنش مناسب نشان داد.
هوش مصنوعی و ژنتیک؛ آینده صنعت زیستی
رئیس مرکز تصریح کرد: هوش مصنوعی در حال ورود به حوزه ژنتیک است و تأثیرات آن غیرقابل انکار است. از تشخیص بیماری‌های ژنتیکی گرفته تا بهینه‌سازی فرآیندهای زیستی، این فناوری می‌تواند انقلابی در صنعت ایجاد کند. اما آیا ما از این ابزارهای پیشرفته استفاده می‌کنیم یا همچنان نظاره‌گر پیشرفت سایر کشورها هستیم؟
وی گفت: باید از فرصت‌هایی که ذخایر ژنتیکی و تنوع زیستی کشورمان در اختیار ما قرار داده‌اند، نهایت استفاده را ببریم. این یک مسئله کوتاه‌مدت نیست، بلکه یک سرمایه‌گذاری بلندمدت برای آینده صنعت، کشاورزی، سلامت و حتی امنیت کشور است. اگر اکنون در این زمینه اقدام نکنیم، در آینده مجبور خواهیم شد با هزینه‌های گزاف، از دیگر کشورها این فناوری‌ها را وارد کنیم.
ضرورت جلوگیری از خروج اطلاعات ژنتیکی
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران گفت: داده‌های فعلی ما برای مطالعات اولیه کافی است، اما باید هرچه سریع‌تر این داده‌ها را ساختارمند و تکمیل کنیم. نباید اجازه دهیم که این اطلاعات توسط کشورهای دیگر پردازش و تحلیل شود؛ چرا که در چنین شرایطی، اختیار داده‌ها را از دست خواهیم داد. کشورهای پیشرفته، سال‌هاست که روی این حوزه تمرکز کرده‌اند و ما نیز باید اقدامات جدی‌تری در این زمینه انجام دهیم.
وی افزود: یکی از نکات مهم در این زمینه، کنترل دقیق گمرکی بر ورود و خروج منابع ژنتیکی است. این موضوع، توهم نیست، بلکه یک مسئله امنیتی و اقتصادی است. به عنوان مثال، در سفر به استرالیا مشاهده کردم که حتی محصولاتی که حاوی شیر یا لبنیات هستند، به دلیل احتمال آسیب به صنایع داخلی، اجازه ورود ندارند و در همان فرودگاه معدوم می‌شوند. آیا ما چنین استانداردهایی را رعایت می‌کنیم؟ در کشور ما، افراد بدون هیچ نظارتی سوغاتی و مواد غذایی وارد و خارج می‌کنند، بدون آنکه کنترل شود که این محصولات چه تأثیری بر صنایع و محیط‌زیست کشور خواهند داشت.
پیامدهای بی‌توجهی به نظارت بر منابع ژنتیکی
وی تصریح کرد: بسیاری از آفات کشاورزی که امروز با آنها دست و پنجه نرم می‌کنیم، از طریق واردات کنترل‌نشده وارد کشور شده‌اند. یک میوه وارداتی ممکن است حامل تخم حشرات یا آفات باشد که در داخل کشور تکثیر شده و به یک بحران ملی تبدیل شود. در مواجهه با این مشکلات، به‌جای یافتن راه‌حل‌های طبیعی، به واردات گسترده سموم کشاورزی روی آورده‌ایم، که نه‌تنها موجب آلودگی محیط‌زیست شده، بلکه سلامت مردم را نیز به خطر انداخته است.
شاهسوارانی ادامه داد: نتیجه این فرآیند، ظهور مافیاهای مرتبط با سموم کشاورزی، خسارت به محصولات زراعی، و حتی افزایش برخی بیماری‌های خاص در جوامع کشاورزی بوده است. این در حالی است که با اعمال یک نظارت ساده در مبادی ورودی کشور، می‌توانستیم از بسیاری از این مشکلات جلوگیری کنیم.
لزوم سرمایه‌گذاری در منابع داخلی به‌جای اتکا به واردات
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی تأکید کرد: کشور ما دارای ظرفیت‌های بی‌نظیری در حوزه محصولات کشاورزی، دامپروری و منابع زیستی است، اما از این ظرفیت‌ها به درستی استفاده نمی‌شود. ما زمانی یکی از برترین تولیدکنندگان پسته و زعفران بودیم، اما اکنون در برخی از بخش‌های کشاورزی به واردکننده تبدیل شده‌ایم. به‌جای آنکه به سرمایه‌های داخلی توجه کنیم، همواره تصور کرده‌ایم که نمونه‌های خارجی بهتر هستند.
وی ادامه داد: سرمایه‌گذاری در حوزه ژنتیک، نیاز به برداشت سریع ندارد. کارهای ژنتیکی، حتی با پیشرفت تکنولوژی‌های ویرایش ژن، فرآیندی زمان‌بر است. اما همین تکنولوژی‌ها می‌توانند آینده کشور را در حوزه‌های مختلف از جمله کشاورزی، صنعت و سلامت متحول کنند. اگر امروز بر روی ژن‌درمانی سرمایه‌گذاری نکنیم، چند سال دیگر مجبور خواهیم شد بیماران خود را برای درمان به کشورهای دیگر اعزام کنیم. آیا می‌خواهیم دوباره به دوران هیئت‌های صرفه‌جویی ارزی برای درمان بیماران برگردیم؟
نقش مرکز ملی ذخایر ژنتیکی در ایجاد زیرساخت‌های علمی کشور
شاهسوارانی افزود: این مرکز ملی صرفاً برای خود فعالیت نمی‌کند، بلکه یک نهاد هماهنگ‌کننده و ایجادکننده زیرساخت برای کل کشور است. وزارتخانه‌هایی مانند بهداشت، علوم، کشاورزی و حتی دفاع، نیاز به همکاری و همگرایی در این حوزه دارند. قرار نیست هر نهاد به‌تنهایی در این زمینه فعالیت کند؛ بلکه باید یک تقسیم‌کار ملی صورت گیرد تا هر سازمان، بخش مشخصی از این مسئولیت را برعهده بگیرد و از موازی‌کاری جلوگیری شود.
نیاز به تغییر رویکرد مدیریتی و افزایش همکاری‌ها
رئیس مرکز تأکید کرد: یکی از دلایل اصلی عقب‌ماندگی ما در این حوزه، عدم همکاری میان سازمان‌های مختلف است. همه می‌خواهند به‌طور مستقل کار کنند، اما در نهایت نتیجه مطلوبی حاصل نمی‌شود. اگر مدیریت صحیح و همکاری میان نهادها وجود نداشته باشد، مشکلات همچنان ادامه خواهد داشت.
وی گفت: به جای ارائه گزارش‌های سالانه که صرفاً آمارها را نشان می‌دهد، باید رویکرد خود را تغییر دهیم. به جای اینکه صرفاً بگوییم تعداد نمونه‌ها امسال ۱۰۰ عدد افزایش یافته، باید هدف‌گذاری کنیم که این تعداد در سال‌های آینده ۱۰ برابر شود. این هدف، تنها با مدیریت صحیح، سرمایه‌گذاری علمی و تغییر نگاه به ذخایر ژنتیکی به‌عنوان یک سرمایه ملی ممکن خواهد بود.
لزوم مشارکت عمومی در شناسایی و حفاظت از ذخایر ژنتیکی
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران گفت: همکاری در این حوزه نباید صرفاً محدود به سازمان‌ها و نهادهای دولتی باشد، بلکه مردم نیز می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند. فرض کنید فردی در یک منطقه دورافتاده، یک گیاه نادر پیدا می‌کند. آیا این کشف به‌عنوان یک دارایی ملی ثبت و حفاظت می‌شود؟ خیر، زیرا مکانیزمی برای شناسایی و ثبت آن وجود ندارد.
وی افزود: ما بارها پیشنهاد ایجاد شبکه‌ای از “یاوران ژنتیکی” را مطرح کرده‌ایم تا مردم، دانشجویان و پژوهشگران در سراسر کشور بتوانند در جمع‌آوری اطلاعات زیستی مشارکت کنند. مثلاً، به‌جای اینکه تیمی از مرکز، با تعداد محدود نیرو و امکانات، به استان‌های مختلف سفر کند، می‌توان از شهروندان و دانشگاهیان همان مناطق کمک گرفت. اگر یک فرد بومی، یک گونه نادر گیاهی یا قارچ خاصی را مشاهده کند، می‌تواند با استفاده از هوش مصنوعی و تصویربرداری، داده‌های اولیه را ثبت و ارسال کند.
لزوم ایجاد پلتفرم ملی برای جمع‌آوری داده‌های زیستی
شاهسوارانی تصریح کرد: برای تحقق این امر، می‌توان یک پلتفرم دیجیتال ایجاد کرد که افراد از طریق آن بتوانند مشاهدات خود را ثبت کنند. متخصصان نیز می‌توانند پس از بررسی، نمونه‌ها را برای نگهداری در بانک ژنتیکی کشور ثبت کنند. این کار نه‌تنها در زمان و هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌کند، بلکه مشارکت عمومی را نیز افزایش می‌دهد.
وی ادامه داد: متأسفانه، این ایده‌ها جدی گرفته نمی‌شوند و معمولاً به‌عنوان یک موضوع کم‌اهمیت در نظر گرفته می‌شوند. در حالی که در بسیاری از کشورها، چنین مشارکت‌هایی به شکل گسترده اجرایی شده است. در دانشگاه‌ها نیز پایان‌نامه‌های دانشجویی باید به‌جای تمرکز بر تکرار پژوهش‌های خارجی، روی شناسایی و توسعه منابع ژنتیکی بومی متمرکز شوند.
تکمیل بانک اطلاعاتی ژنتیکی؛ یک ضرورت ملی
رئیس مرکز تأکید کرد: ما هنوز تا تکمیل بانک اطلاعاتی ژنتیکی کشور، چند سال فاصله داریم. اما اگر همه ظرفیت‌ها به‌صورت یکپارچه عمل کنند، این فرآیند می‌تواند با سرعت بیشتری انجام شود. متأسفانه، در برخی موارد، هر سازمان به‌صورت مستقل عمل کرده و به‌جای همکاری، رقابت غیرضروری شکل گرفته است. در حالی که این موضوع یک وظیفه ملی است و باید تمام نهادها و پژوهشگران در یک مسیر مشخص حرکت کنند.
شروع برنامه ملی جمع‌آوری میکروارگانیسم‌ها
وی گفت: خوشبختانه، با مصوبه اخیر هیئت وزیران، تمرکز بر جمع‌آوری و حفظ میکروارگانیسم‌های کشور آغاز شده است. این موضوع از ابتدا در برنامه‌های ما بوده، اما اکنون به‌عنوان یک اولویت ملی در دستور کار قرار گرفته است. امیدواریم که سایر مؤسسات مرتبط نیز در این مسیر، با ما همراه شوند تا این همگرایی هرچه سریع‌تر محقق شود.
لزوم ارزیابی و بهره‌برداری از ذخایر ژنتیکی در صنعت و داروسازی
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران گفت: ما در برخی حوزه‌ها تحقیقات قابل‌توجهی انجام داده‌ایم و برخی پروژه‌ها توسط سایر کشورها نیز پیگیری شده‌اند. اما برای دستیابی به نتایج دقیق‌تر، باید همچنان روی شناسایی، ارزیابی و بهره‌برداری از این ذخایر کار کنیم. اعداد و داده‌هایی که در حال حاضر داریم، همچنان در حال افزایش هستند و ارزیابی ژنتیکی این منابع، چه به روش‌های مولکولی و چه به روش‌های سنتی، باید به‌طور مستمر ادامه یابد.
شاهسوارانی ادامه داد: هدف ما این است که روزی بتوانیم مانند مراکز بزرگ دنیا، نه‌تنها ذخایر را بانک کنیم، بلکه از آنها در صنعت داروسازی، کشاورزی و زیست‌فناوری نیز بهره‌برداری نماییم. امروزه بسیاری از ترکیبات دارویی بر پایه میکروارگانیسم‌ها و ذخایر زیستی تولید می‌شوند. آیا ما توانسته‌ایم از ظرفیت‌های خود در این زمینه بهره ببریم؟ این روند در حال اجراست، اما باید سرعت بیشتری بگیرد.
ارتباط مستقیم ذخایر ژنتیکی با امنیت غذایی و سلامت کشور
وی تصریح کرد: امنیت غذایی و سلامت یک کشور، ارتباط مستقیمی با ذخایر ژنتیکی آن دارد. بسیاری از گیاهان و میکروارگانیسم‌ها دارای مقاومت طبیعی در برابر بیماری‌ها و آفات هستند. استفاده از این ویژگی‌های ژنتیکی، می‌تواند مصرف سموم کشاورزی را کاهش دهد و به تولید محصولات سالم‌تر کمک کند.
شاهسوارانی افزود: در کنار بهره‌برداری، حفظ این منابع نیز اهمیت زیادی دارد. با تغییرات اقلیمی و تخریب زیستگاه‌ها، بسیاری از گونه‌های حیات وحش و گیاهان در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند. در اجلاس اخیر تنوع زیستی در کلمبیا، تأکید شد که زوال تنوع زیستی تنها به گونه‌های در حال انقراض محدود نمی‌شود؛ بلکه تخریب اراضی، تغییرات اقلیمی و ورود گونه‌های مهاجم نیز از عوامل مهم این بحران هستند.
لزوم مقابله با تغییرات اقلیمی و اثرات مخرب آن
این مقام مسئول تأکید کرد: ورود گونه‌های مهاجم، بیابان‌زایی، تخریب جنگل‌ها و آلودگی منابع آبی، چالش‌هایی هستند که باید با رویکردی علمی و جامع به آنها پرداخته شود. ما نمی‌توانیم تنها به اقدامات موقتی و سطحی بسنده کنیم. برای مثال، بیابان‌زدایی صرفاً با کاشت چند درخت حل نمی‌شود، بلکه باید فاکتورهای مؤثر بر بیابان‌زایی را شناسایی و کنترل کنیم.
وی ادامه داد: در بسیاری از کشورها، برای حفظ تنوع زیستی، از ظرفیت‌های جوامع بومی و محلی استفاده می‌شود. این یک تجربه موفق در سطح بین‌المللی است که ما نیز باید از آن بهره بگیریم. چراکه بومیان هر منطقه، بهترین اطلاعات را درباره گونه‌های محلی، شرایط محیطی و نحوه حفاظت از آنها دارند.
ارتباط ذخایر ژنتیکی با چالش‌های زیست‌محیطی و منابع آبی
شاهسوارانی با اشاره به چالش‌های زیست‌محیطی و آبی کشور گفت: بسیاری از کشورها برای تأمین منابع آبی خود، سدسازی‌های گسترده‌ای انجام داده‌اند که بر اکوسیستم‌های مجاور تأثیر منفی گذاشته است. نمونه آن، سدهای ساخته‌شده در ترکیه است که منابع آبی منطقه را تحت تأثیر قرار داده است.
وی افزود: ما در جهانی زندگی می‌کنیم که هرگونه مداخله در محیط‌زیست، اثرات زنجیره‌ای دارد. اگر منابع یک کشور تخریب شود، در نهایت این تخریب به خود آن کشور بازخواهد گشت. بنابراین، استفاده پایدار از ذخایر ژنتیکی، یک مسئله منطقه‌ای و جهانی است که نیاز به همکاری بین‌المللی دارد.
لزوم حفاظت از اکوسیستم‌ها و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی
رئیس مرکز تصریح کرد: در کشور ما، متأسفانه به بهانه توسعه، بسیاری از اکوسیستم‌های ارزشمند تخریب شده‌اند. برای مثال، ساخت‌وسازهای غیرمجاز در مناطق شمالی، جنگل‌ها و زیستگاه‌های طبیعی را از بین برده است. این مسئله در آینده، بحران‌های زیست‌محیطی گسترده‌ای ایجاد خواهد کرد.
وی ادامه داد: رسانه‌ها بارها نسبت به تخریب محیط‌زیست و فساد زمین‌خواری هشدار داده‌اند، اما همچنان این روند ادامه دارد. این تغییرات، تنها در چند سال آینده خود را نشان نمی‌دهند، بلکه در بلندمدت، آسیب‌های غیرقابل جبرانی به کشور وارد خواهند کرد.
ضرورت برنامه‌ریزی و اقدام جدی برای آینده
وی گفت: اگر ما می‌خواهیم امنیت غذایی و زیست‌محیطی کشور را حفظ کنیم، باید برنامه‌ریزی دقیقی برای شناسایی، حفظ و بهره‌برداری از ذخایر ژنتیکی داشته باشیم. این یک موضوع لوکس یا کم‌اهمیت نیست، بلکه یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار کشور است. اقدامات کوتاه‌مدت کافی نیست؛ ما نیاز به استراتژی‌های بلندمدت داریم تا بتوانیم از سرمایه‌های زیستی کشور به‌درستی استفاده کنیم و آنها را برای نسل‌های آینده حفظ نماییم.
تأثیر آلودگی‌های صنعتی بر اکوسیستم‌ها
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران گفت: ما به‌طور ناخواسته در حال تخریب اکوسیستم‌های خود هستیم. برای مثال، فلرهای گازی که در مناطق نفتی شبانه روشن هستند، به‌طور مستقیم به اکوسیستم‌های شب‌زی آسیب می‌زنند. بسیاری از حشرات که بخشی از زنجیره غذایی حیات‌وحش هستند، به دلیل این نورهای مصنوعی جذب و از بین می‌روند. این تأثیرات، در بلندمدت منجر به کاهش تنوع زیستی و تغییرات غیرقابل بازگشت در محیط‌زیست خواهد شد.
وی تأکید کرد: این مسائل نیاز به نظارت دقیق‌تر و اعمال استانداردهای زیست‌محیطی دارد. در کشورهای پیشرفته، چنین مواردی تحت قوانین سخت‌گیرانه کنترل می‌شود. ما نیز باید نظارت‌های بیشتری را بر فعالیت‌های صنعتی، مدیریت پسماند و حفظ تنوع زیستی اعمال کنیم.
لزوم مشارکت مردمی در حفاظت از محیط زیست
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاد دانشگاهی افزود: حفاظت از محیط‌زیست نباید تنها وظیفه سازمان‌های دولتی باشد. همان‌طور که برای کنترل ترافیک، پلیس همیار را در مدارس ایجاد کردیم، باید برای حفاظت از محیط‌زیست نیز فرهنگ‌سازی عمومی انجام دهیم. مردم باید نسبت به تأثیرات آلودگی‌های صنعتی، پساب‌های شیمیایی و تخریب جنگل‌ها آگاه شوند و در صورت مشاهده تخلف، آن را گزارش کنند.
وی ادامه داد: شهرداری‌ها باید بخشی از عوارض دریافتی را به بهبود مدیریت پسماند و استفاده از فناوری‌های نوین در دفع زباله اختصاص دهند. جداسازی زباله از مبدا و به‌کارگیری روش‌های مدرن بازیافت، می‌تواند از تبدیل شدن پسماندهای شهری به معضل زیست‌محیطی جلوگیری کند.
لزوم ثبت و حفاظت از گونه‌های نادر پیش از انقراض
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاد دانشگاهی تصریح کرد: حفظ تنوع زیستی نباید به زمانی موکول شود که یک گونه در آستانه انقراض قرار بگیرد. ما نباید مانند یوز ایرانی یا گورخر ایرانی، زمانی به فکر حفاظت بیفتیم که کار از کار گذشته است. گونه‌های جانوری، گیاهی و میکروبی، باید پیش از رسیدن به مرحله بحران، ثبت و نگهداری شوند.
شاهسوارانی افزود: فرسایش خاک، تنها از بین رفتن زمین کشاورزی نیست. در دل هر تکه خاک، میلیون‌ها میکروارگانیسم زندگی می‌کنند که بخشی از اکوسیستم‌های زنده هستند. اگر صرفاً به سطح زمین توجه کنیم و به این زنجیره‌های زیستی دقت نداشته باشیم، در آینده با چالش‌های بزرگی مواجه خواهیم شد.
نقش رسانه‌ها در آگاهی‌بخشی و جلوگیری از آسیب‌های زیست‌محیطی
وی اظهار کرد: رسانه‌ها نقش کلیدی در آگاه‌سازی عمومی دارند. انجام پژوهش‌های علمی و اختصاص بودجه به تحقیقات، بدون آگاهی‌رسانی و فرهنگ‌سازی، کافی نیست. اگر مردم ندانند که چه چیزی در حال رخ دادن است، ممکن است ناخواسته همان تخریبی را انجام دهند که ما تلاش می‌کنیم از آن جلوگیری کنیم.
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاد دانشگاهی تأکید کرد: برای مثال، بازگرداندن یک گونه نادر به طبیعت نیاز به همکاری میان پژوهشگران، رسانه‌ها و نهادهای اجرایی دارد. باید به مردم آموزش داده شود که چگونه از منابع طبیعی به‌صورت پایدار استفاده کنند و مانع از انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری شوند.
بهره‌برداری هدفمند از ذخایر ژنتیکی در کشاورزی و سلامت
شاهسوارانی تصریح کرد: ذخایر ژنتیکی ما ظرفیت‌های بزرگی در حوزه کشاورزی، صنعت و سلامت دارند. بسیاری از میکروارگانیسم‌هایی که در مرکز ما شناسایی شده‌اند، قابلیت استفاده در صنایع دارویی و تولید مکمل‌های پروبیوتیک را دارند. ما در حال ورود به مرحله صنعتی‌سازی این یافته‌ها هستیم و امیدواریم که در سال جاری، محصولات جدیدی به سبد دارویی و تغذیه‌ای کشور اضافه شود.
وی ادامه داد: در حوزه کشاورزی نیز، ذخایر ژنتیکی نقش مهمی در اصلاح بذرها و افزایش بهره‌وری دارند. بسیاری از بذرهای سبزیجات و صیفی‌جات که امروزه در کشور مصرف می‌شوند، وارداتی هستند. این وابستگی به واردات، یک چالش اساسی برای امنیت غذایی کشور است. ما باید با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، برنامه‌ریزی کنیم تا از ذخایر بومی خود برای اصلاح نژاد و افزایش تولید داخلی استفاده کنیم.
همکاری ملی برای توسعه ذخایر ژنتیکی و تعاملات بین‌المللی
رئیس مرکز تأکید کرد: تنها یک سازمان نمی‌تواند به‌تنهایی مسئول جمع‌آوری و حفاظت از ذخایر ژنتیکی باشد. این کار نیاز به همکاری وزارتخانه‌های بهداشت، کشاورزی، علوم و محیط‌زیست دارد. در دنیا نیز چنین فرآیندی وجود دارد؛ یک مرکز ملی هدایت کار را بر عهده دارد، اما با حمایت سایر نهادها و از طریق تبادل اطلاعات با مراکز بین‌المللی، این فرآیند را تکمیل می‌کند.
وی افزود: در حال حاضر، ما ارتباطات علمی و تبادلات نمونه با بانک‌های ژنتیکی سایر کشورها داریم. این تعاملات، با رعایت قوانین و مقررات بین‌المللی، امکان‌پذیر است. بسیاری از بانک‌های ژنتیکی، برای تکمیل اطلاعات خود، نمونه‌هایی را از سایر کشورها دریافت و ارزیابی می‌کنند. این همکاری‌ها می‌تواند به پیشرفت سریع‌تر تحقیقات ژنتیکی در کشور کمک کند.
ضرورت ایجاد یک رویکرد منسجم برای حفاظت از ذخایر زیستی
وی گفت: ما نیازمند یک استراتژی ملی برای حفاظت و بهره‌برداری از ذخایر ژنتیکی هستیم. این استراتژی باید شامل نظارت بر فعالیت‌های صنعتی، فرهنگ‌سازی عمومی، حمایت از پژوهش‌های کاربردی و همکاری‌های بین‌المللی باشد. تنها در این صورت می‌توانیم از این سرمایه‌های ارزشمند به‌طور پایدار استفاده کنیم و آنها را برای نسل‌های آینده حفظ نماییم.
نقش همکاری‌های بین‌المللی در حفظ تنوع زیستی ضرورت همکاری جهانی در حفظ ذخایر ژنتیکی
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران گفت: بحث تنوع زیستی یکی از موضوعات کلیدی در سطح بین‌المللی است که وزارت جهاد کشاورزی ایران به عنوان مرجع ملی آن، تحت نظارت سازمان ملل، فعالیت می‌کند. این تعاملات بین‌المللی به کشورهای مختلف کمک می‌کند تا برای حفظ منابع طبیعی خود تلاش کنند، زیرا ذخایر زیستی، ثروتی معادل معادن و منابع طبیعی محسوب می‌شوند.
شاهسوارانی افزود: ایران با دارا بودن بیش از ۸۰۰۰ گونه، زیرگونه و واریته گیاهی و جانوری، یکی از کشورهای غنی در این حوزه است. این منابع می‌توانند به عنوان پایه‌ای برای تولید دارو، مواد غذایی و محصولات صنعتی مورد استفاده قرار گیرند. اما برای بهره‌برداری صحیح و پایدار از این ذخایر، لازم است فناوری‌های نوین به کار گرفته شود.
کنترل فرسایش خاک و آلودگی‌های صنعتی
شاهسوارانی تأکید کرد: فرسایش خاک، تغییرات اقلیمی، ورود آلاینده‌های صنعتی به طبیعت و تخریب جنگل‌ها، تهدیدهای جدی برای تنوع زیستی کشور هستند. برای جلوگیری از این مشکلات، باید تدابیر کنترلی و نظارتی در سطح ملی و بین‌المللی اتخاذ شود.
شاهسوارانی ادامه داد: امروزه بسیاری از کشورها، از جمله ایران، در تلاش‌اند تا با کنترل صید بی‌رویه، مدیریت منابع آب و کاهش آلاینده‌های صنعتی، از تخریب زیستگاه‌ها جلوگیری کنند. اما این اقدامات کافی نیست؛ باید فرهنگ‌سازی گسترده‌ای نیز انجام شود تا مردم در حفظ محیط‌زیست نقش فعالی ایفا کنند.
نقش فناوری در حفظ و بهره‌برداری از منابع زیستی
وی تصریح کرد: امروزه روش‌های نوین زیست‌فناوری، از جمله توالی‌یابی DNA و آنالیزهای مولکولی، به ما امکان می‌دهند که گونه‌های زیستی را بهتر بشناسیم و از آنها در صنایع مختلف استفاده کنیم. برای مثال، برخی از میکروارگانیسم‌ها می‌توانند به عنوان منابع طبیعی برای تولید آنزیم‌های صنعتی، داروهای نوترکیب و مکمل‌های پروبیوتیک مورد استفاده قرار گیرند.
شاهسوارانی افزود: همچنین، با استفاده از فناوری‌های جدید، می‌توان بهینه‌ترین روش‌های بهره‌برداری از ذخایر دریایی را پیدا کرد. بسیاری از کشورها در حال حاضر از بقایای آبزیان برای تولید مکمل‌های غذایی و داروهای پیشرفته استفاده می‌کنند، اما در ایران هنوز این ظرفیت‌ها به‌طور کامل مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است.
حفاظت از گونه‌های بومی و جلوگیری از وابستگی ژنتیکی
وی اظهار کرد: یکی از چالش‌های بزرگ ما این است که در برخی از بخش‌ها، مانند کشاورزی و دامداری، بیش از حد به گونه‌های وارداتی وابسته شده‌ایم. این در حالی است که ایران دارای نژادهای بومی مقاومی مانند گاو سیستانی و میش‌های ایرانی است که در صورت اصلاح نژاد علمی، می‌توانند بهره‌وری بالاتری داشته باشند.
شاهسوارانی افزود: اگر به اصلاح نژاد و تقویت منابع ژنتیکی داخلی توجه نکنیم، در آینده مجبور خواهیم شد برای تأمین نیازهای کشاورزی و دامداری، هزینه‌های زیادی را به کشورهای دیگر پرداخت کنیم. در حالی که اگر برنامه‌ریزی درستی انجام شود، می‌توانیم ضمن حفظ استقلال ژنتیکی، به یکی از صادرکنندگان این حوزه تبدیل شویم.
نقش رسانه‌ها در آگاهی‌بخشی و تغییر نگرش عمومی
وی تصریح کرد: فرهنگ‌سازی عمومی برای حفظ تنوع زیستی و جلوگیری از تخریب محیط‌زیست، یکی از مهم‌ترین وظایف رسانه‌ها است. اگر مردم نسبت به ارزش‌های ذخایر ژنتیکی و محیط‌زیست آگاه باشند، تخریب منابع طبیعی به حداقل خواهد رسیدنگهداری حیوانات وحشی در خانه به عنوان نمادی از تجمل‌گرایی، یک تهدید برای تنوع زیستی است. همچنین، توسعه شهری بدون در نظر گرفتن اثرات زیست‌محیطی، موجب نابودی زیستگاه‌های طبیعی خواهد شد. رسانه‌ها باید این مسائل را به‌طور جدی پوشش دهند تا نگرش عمومی نسبت به این موضوعات تغییر کند.
لزوم برنامه‌ریزی راهبردی برای آینده
وی گفت: ایران دارای پتانسیل‌های بزرگی در زمینه ذخایر ژنتیکی، منابع طبیعی و تنوع زیستی است. اما برای بهره‌برداری بهینه از این منابع، نیاز به یک استراتژی جامع داریم که شامل همکاری‌های بین‌المللی، مدیریت منابع داخلی، توسعه فناوری و فرهنگ‌سازی عمومی باشد. وی تأکید کرد: اگر امروز در این زمینه سرمایه‌گذاری نکنیم، در آینده نه‌تنها ذخایر ژنتیکی خود را از دست خواهیم داد، بلکه وابستگی شدیدی به منابع خارجی پیدا خواهیم کرد. بنابراین، ضروری است که نهادهای دولتی، دانشگاه‌ها، صنایع و رسانه‌ها با یکدیگر همکاری کنند تا از این سرمایه‌های ارزشمند به‌طور پایدار استفاده شود.
ضرورت فرهنگ‌سازی در نگهداری حیوانات وحشی
حسین شاهسوارانی، رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاد دانشگاهی، در مصاحبه‌ای به موضوع نگهداری حیوانات وحشی در منازل پرداخت و اظهار کرد: حیوانی که واقعاً جایش در حیات وحش است، باید در طبیعت زندگی کند. این فرهنگ‌سازی باید انجام شود که نگهداری از حیوانات وحشی در خانه‌ها نه تنها فخر نیست، بلکه مایه خجالت است. چرا ما باید حیوانات را در خانه نگه داریم تا بگوییم فخر مادی داریم؟ جایگاه این حیوانات در طبیعت است و با این کار چرخه طبیعت را به هم می‌زنیم.
نقش انسان در انقراض گونه‌ها
وی تصریح کرد: بسیاری از اوقات ما با گرفتن بخشی از زنجیره، به‌طور غیرمستقیم در انقراض یک گونه نقش داریم. این معضل فقط مربوط به ما نیست و باید به آن توجه کنیم. اگر ما این حیوانات را از طبیعت جدا کنیم، می‌توانیم به‌تدریج صنعت جدیدی شکل دهیم و توریسم نیز رشد بیشتری خواهد داشت. این اقدامات می‌تواند فقر را کاهش دهد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را به همراه داشته باشد.
اهمیت ذخایر ژنتیکی برای امنیت غذایی
شاهسوارانی یادآور شد: نگاه ما به ذخایر ژنتیکی نباید صرفاً به جنبه ژنتیک محدود شود. امنیت غذایی و سلامت هر کشور جز لاینفک امنیت و استقلال سیاسی آن کشور است. اگر تولید داشته باشیم، دیگر نیازی نیست به کشورهای دیگر وابسته باشیم. اما اگر این ذخایر را از بین ببریم، در آینده مجبور خواهیم بود برای تأمین نیازهای خود به صنایع دارویی و شیمیایی خارجی وابسته شویم.
پتانسیل‌های بالقوه در صنایع مختلف
این مقام مسئول اظهار کرد: بسیاری از بیماری‌ها با استفاده از همین منابع ژنتیکی قابل درمان هستند. اگر زیرساخت‌های لازم را داشته باشیم، نیازی به واردات آنزیم‌های صنعتی نخواهیم داشت. برای مثال، بسیاری از آنزیم‌ها از موریانه‌ها استخراج می‌شود که می‌تواند در صنایع کاغذسازی و بازیافت مورد استفاده قرار گیرد.
تحقیقات در زمینه درمان بیماری‌ها
شاهسوارانی همچنین به تحقیقات انجام شده در زمینه بیماری‌های نوظهور اشاره کرد و گفت: بسیاری از دانشگاه‌های علوم پزشکی و پژوهشگاه‌ها در کشور در حال انجام تحقیقات مشابه هستند. این تحقیقات شامل ژن‌درمانی و ویروس‌درمانی است که می‌تواند به درمان سرطان کمک کند. برخی از این تحقیقات به مراحل کارآزمایی بالینی رسیده‌اند، اما نیازمند زمان برای رفع مشکلات و ایرادات هستند تا در دسترس مردم قرار گیرند.
وی تأکید کرد: ما باید علاوه بر حفاظت از ذخایر ژنتیکی، بهره‌برداری هدفمندتری نیز از آنها داشته باشیم تا تحولی در سلامت انسان ایجاد کنیم.
ضرورت آمادگی برای مقابله با میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاد دانشگاهی اظهار کرد: این توقع نباید ایجاد شود که ما بتوانیم بلافاصله به نتایج مطلوب برسیم. پس از دوره واکسن و کرونا، متوجه شدیم که کشور ما باید برای مقابله با میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا و ویروس‌ها آماده باشد. برای توسعه فناوری واکسن، زیرساخت‌های لازم وجود دارد و اگر این زیرساخت‌ها فراهم نشود، مشکلاتی به وجود خواهد آمد.
توسعه فناوری واکسن نیازمند زمان و زیرساخت است
وی ادامه داد: در دوران کرونا، به دلیل عجله، آسیب‌هایی به برخی فرآیندها وارد شد. در حال حاضر، کارهای متنوعی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در حال انجام است، اما نباید انتظار داشته باشیم که نتایج این تحقیقات به سرعت به دست آید. هر یک از مراحل تحقیقاتی زمان‌بر است و دنیا نیز به همین شکل عمل می‌کند. امیدواریم که در آینده نزدیک، اما نه به‌طور فوری، بتوانیم دستاوردهای خود را به نمایش بگذاریم.
پیشرفت در زمینه پیوند اعضا
شاهسوارانی خاطرنشان کرد: چشم‌انداز ما به جایی می‌رسد که حتی در زمینه ساخت اعضای بدن نیز فعالیت‌هایی در حال انجام است. ما در ایران در حال کار بر روی این پروژه‌ها هستیم و همکاری‌های بین‌المللی برای تبادل اطلاعات و تجربه در این زمینه ضروری است. با این حال، عجله در این زمینه مناسب نیست، زیرا هر مرحله از کارآزمایی‌های بالینی باید قبل از ورود به مراحل بعدی تأیید شود.
چالش‌های افزایش عمر انسان
این مقام مسئول درباره افزایش عمر انسان نیز گفت: در بحث‌های ژنتیک، موضوعاتی مانند نامیراسازی مطرح می‌شود، اما این موضوعات پیچیده هستند و شامل جنبه‌های جسمی و روحی می‌شوند. افزایش عمر مفید و کاهش دردهای سالمندی یکی از ترندهای آینده خواهد بود، چرا که جمعیت دنیا به سمت پیری می‌رود. اما هنوز صحبت درباره عدم مرگ انسان بسیار زود است.
وی تصریح کرد: ما باید تلاش کنیم تا جریان اجتماعی مثبتی ایجاد کنیم و از خرابکاری‌ها جلوگیری کنیم تا بتوانیم به اهداف خود برسیم.
ضرورت توجه به ذخایر ژنتیکی و زیرساخت‌های لازم
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاد دانشگاهی اظهار کرد: دولت و مجلس باید به ما کمک کنند و این موضوع را به چشم هزینه نبینند. ما باید توجه داشته باشیم که برخی از گیاهان، مانند گیاهان لب‌شور، می‌توانند در کنار منابع آبی رشد کنند. اما اگر ما در همان مناطق ویلا بسازیم و فاضلاب‌ها را به آنجا بریزیم، در آینده با مشکلات جدی مواجه خواهیم شد. شهرداری ممکن است در کوتاه‌مدت درآمد خوبی از این مناطق کسب کند، اما در ۵۰ سال آینده، عواقب بیماری‌ها بروز خواهد کرد.
استفاده از تنوع زیستی کشور
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاد دانشگاهی افزود: ما باید رسانه‌ها را برای آگاهی‌رسانی فعال کنیم. به عنوان مثال، شترهای موجود در کشور ما یک منبع ارزشمند هستند که می‌توانند به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر شوند. همچنین، اسب ترکمن قابلیت‌های بیشتری دارد که هنوز به طور کامل از آن استفاده نمی‌شود. نباید تنها به برگزاری روز جهانی تنوع زیستی بسنده کنیم و سپس فراموش کنیم که این موضوعات بسیار مهم هستند.
مقابله با فرسایش محیطی
شاهسوارانی تصریح کرد: برای مقابله با فرسایش محیطی که می‌تواند منجر به بیابان‌زایی شود، باید از گیاهان بومی و چندساله استفاده کنیم. اگر ما بتوانیم گونه‌های خاصی را تقویت کنیم، می‌توانیم از گسترش بیابان‌ها جلوگیری کنیم. در حال حاضر، اگر تعداد دریاچه‌ها کاهش یابد، نمک موجود در آنها با باد گسترش پیدا می‌کند و شوره‌زارها را افزایش می‌دهد.
ضرورت مشاوره در انتخاب گونه‌ها
این مقام مسئول یادآور شد: در انتخاب گونه‌ها باید دقت کنیم. به عنوان مثال، چرا باید یک گیاه بومی شمال کشور را در یزد بکاریم؟ شهرداری تهران نیز باید مشورت کند که کدام گیاهان برای اقلیم‌های مختلف مناسب هستند. توجه به اقلیم و ناحیه بسیار حائز اهمیت است.
نیاز به زیرساخت‌های بانک ژنتیک
شاهسوارانی گفت: زیرساخت‌های بانک ژنتیک کشور نیاز به توجه ویژه دارند. اعتبارات لازم برای تأمین این زیرساخت‌ها هنوز به اندازه کافی تأمین نشده است. برخی از این زیرساخت‌ها نیاز به فضای امن دارند تا در صورت وقوع زلزله یا حوادث دیگر، ذخایر حفظ شوند. ما نباید این مسائل را نادیده بگیریم.
نگرانی از عقب‌افتادگی در عرصه جهانی
وی در پایان گفت: ما باید تلاش کنیم تا از نقطه ۱۵ به ۲۰ برسیم و با سرعت بیشتری پیش برویم. اگر این روند ادامه یابد، دنیا به سمت ۱۰۰ خواهد رفت و ما همچنان در نقاط پایین‌تر خواهیم ماند. ذخایر ژنتیکی ما بسیار ارزشمند هستند و باید از آنها بهره‌برداری لازم را داشته باشیم.