یکی از مهم‌ترین تهدیدهای فضای مجازی، ظهور افرادی است که بدون تخصص و صلاحیت حرفه‌ای، در لباس کارشناس یا پزشک ظاهر می‌شوند و از ناآگاهی مردم برای کسب درآمدهای میلیاردی سوءاستفاده می‌کنند.
مرزاقتصاد – گروه سلامت: در سال‌های اخیر، ظهور شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه اینستاگرام، تحولی بزرگ در شیوه‌های اطلاع‌رسانی، سبک زندگی و حتی مصرف کالاها و خدمات به وجود آورده است. این فضا، در کنار فرصت‌های بی‌شمار، تهدیدهایی جدی نیز به همراه دارد که گاهی مستقیماً با سلامت جامعه گره خورده‌اند.
یکی از مهم‌ترین این تهدیدها، ظهور افرادی است که بدون تخصص و صلاحیت حرفه‌ای، در لباس کارشناس یا پزشک ظاهر می‌شوند و از ناآگاهی مردم برای کسب درآمدهای میلیاردی سوءاستفاده می‌کنند.
این چهره‌ها که معمولاً با روپوش سفید، دکورهای لوکس، خانه‌های آن‌چنانی و وعده‌های معجزه‌آسا در قاب تصویر ظاهر می‌شوند، نه تنها سلامت روان و جسم مخاطبان را هدف قرار داده‌اند، بلکه در حال بازتعریف اعتماد عمومی به نهاد سلامت نیز هستند.
سودجویی با ظاهری فریبنده
ظاهر حرفه‌ای، عنوان‌های جعلی، تبلیغات اغواکننده و استفاده از ترندهای روان‌شناسی موفقیت، تبدیل به ابزارهایی شده‌اند که این افراد برای جلب اعتماد مخاطبان استفاده می‌کنند. یک پیج اینستاگرامی با ۵۰۰ هزار دنبال‌کننده، وعده «درمان قطعی ریزش مو»، «لاغری ۱۰ کیلویی در یک ماه»، یا «سم‌زدایی بدن تنها با یک دمنوش» را می‌دهد. هیچ‌یک از این ادعاها مبنای علمی ندارد، اما در فضایی که سلامت به سبک زندگی پیوند خورده و سرعت حرف اول را می‌زند، بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند این مسیر ساده و جذاب را امتحان کنند.
فالوئر بالا، تعداد زیاد کامنت‌ها، ویدئوهای «قبل و بعد»، استفاده از اصطلاحات علمی و نمایش گواهی‌نامه‌هایی که معمولاً جعلی یا بدون اعتبار علمی هستند، تنها بخشی از این پازل فریب است. در واقع، این افراد تصویر یک پزشک متخصص موفق را بازسازی می‌کنند؛ اما نه بر اساس سال‌ها تحصیل و تجربه، بلکه با چند نرم‌افزار تدوین و خرید فالوئر فیک.
فروش داروهایی که مجوز ندارند، اما تبلیغ می‌شوند
در بسیاری از این صفحات، فروش دارو، مکمل، دمنوش، قرص‌های چربی‌سوز، کرم‌های پوستی، قطره‌های چشمی و … به‌طور مستقیم یا از طریق لینک دایرکت صورت می‌گیرد. بیشتر این محصولات، فاقد تأییدیه وزارت بهداشت یا نهادهای نظارتی هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد برخی از این داروها از کشورهای ناشناخته یا کارگاه‌های زیرزمینی تولید شده و فاقد هرگونه استاندارد دارویی هستند.
در برخی پرونده‌های قضائی، مشاهده شده است که افراد سودجو با جعل بارکد و بسته‌بندی حرفه‌ای، داروهای تقلبی را به نام برندهای معتبر به فروش رسانده‌اند. پیامدهای مصرف این محصولات، گاه جبران‌ناپذیر است: از اختلالات گوارشی و حساسیت‌های پوستی تا عوارض کبدی، ناباروری یا حتی مرگ.
چرا مردم فریب می‌خورند؟
سوال اساسی اینجاست که چگونه چنین صفحاتی تا این حد محبوب می‌شوند و مخاطب عام بدون تحقیق، به توصیه‌های آن‌ها اعتماد می‌کند؟ پاسخ این سوال ترکیبی از عوامل فرهنگی، اقتصادی، روان‌شناسی و رسانه‌ای است.
دسترسی سریع: در شرایطی که گرفتن نوبت از پزشک متخصص گاه هفته‌ها یا ماه‌ها طول می‌کشد، یک پیج اینستاگرامی پاسخ سریع‌تری به مخاطب می‌دهد.
هزینه کمتر: مشاوره‌های اینترنتی معمولاً هزینه کمتری نسبت به مراجعه حضوری دارند یا به‌ظاهر رایگان هستند.
تبلیغات احساسی و فریبنده: استفاده از روایت‌های احساسی مانند «من با این دارو از افسردگی نجات پیدا کردم» یا «این دمنوش زندگی‌ام را تغییر داد»، احساس همزاد پنداری ایجاد می‌کند.
ضعف در سواد سلامت و سواد رسانه‌ای: بسیاری از مردم هنوز قادر به تشخیص تبلیغ علمی از تبلیغ تجاری نیستند. تشخیص واقعی از جعلی، نیازمند آموزش است.
پرونده‌هایی که رسانه‌ای شدند
در سال‌های اخیر، رسانه‌ها و نهادهای نظارتی به تعدادی از پرونده‌های مهم در این زمینه پرداخته‌اند. از جمله دستگیری افرادی که بدون مجوز پزشکی، در خانه‌های اجاره‌ای به انجام اعمال زیبایی می‌پرداختند، یا صفحاتی که داروهای هورمونی و خطرناک را تحت عنوان «درمان طبیعی» تبلیغ می‌کردند. برخی از این افراد با عنوان جعلی «دکتر تغذیه» بیش از ۱۰۰ میلیون تومان از مخاطبان خود برای فروش یک رژیم اینترنتی دریافت می‌کنند که تمام نسخه‌ها مشابه و فاقد هرگونه مبنای علمی بودند.
نقش حاکمیت و رسانه‌ها
نمی‌توان مسئولیت این بحران را تنها به گردن مردم انداخت. ضعف نظارت مؤثر، نبود ساختار روشن برای احراز هویت تخصصی در فضای مجازی، و تأخیر در واکنش‌های قانونی، به افزایش این پدیده دامن زده است.
لازم است وزارت بهداشت، سازمان نظام پزشکی، پلیس فتا و شورای عالی فضای مجازی با هم‌افزایی، سامانه‌ای واحد برای احراز و اعلام هویت افراد فعال در حوزه سلامت مجازی ایجاد کنند. اطلاع‌رسانی مداوم درباره صفحات غیرمجاز و انتشار لیست رسمی مشاوران مورد تأیید، می‌تواند به کاهش اعتماد عمومی به سودجویان کمک کند.
رسانه‌ها نیز نقش کلیدی دارند. رسانه‌های رسمی و جریان‌ساز باید فراتر از خبررسانی صرف، به آموزش سواد رسانه‌ای و تولید گزارش‌های افشاگرانه بپردازند. راه‌اندازی پرونده‌های تحلیلی درباره پدیده «پزشک‌نمایی دیجیتال» می‌تواند مردم را نسبت به واقعیت‌ها هوشیار کند.
کلام آخر!
پدیده پزشک‌نمایی مجازی، یک تهدید نوظهور اما جدی برای سلامت فردی و اجتماعی جامعه است. این افراد، با سوءاستفاده از اعتماد عمومی، نه‌تنها منابع مالی مردم را به یغما می‌برند، بلکه جان آن‌ها را نیز به خطر می‌اندازند. برخورد با این پدیده، نیازمند عزم ملی، قانون‌گذاری شفاف، فرهنگ‌سازی مستمر و مشارکت نهادهای رسانه‌ای است.
جامعه‌ای آگاه، بهترین واکسن در برابر ویروس‌های فریب و تظاهر است.