روزنامه ایران در گفت‌و‌گویی با مهندس «ترحم بهزاد»، مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، به بررسی وضعیت این گیاهان و تهدیداتی که متوجه آنها است، پرداخته. مهندس بهزاد در خصوص وضعیت کنونی گیاهان دارویی و کوهی کشور به خبرنگار روزنامه ایران گفت: «متأسفانه در سال‌های اخیر شاهد افزایش برداشت بی‌رویه این گیاهان در مناطق مختلف کشور بوده‌ایم. این موضوع باعث کاهش تنوع زیستی و نابودی برخی از گونه‌های در حال انقراض گیاهی شده است.» وی افزود که برداشت بی‌رویه این گیاهان، که غالباً توسط مردم برای مصارف مختلف صورت می‌گیرد، موجب تخریب زیستگاه‌های طبیعی و کاهش منابع ژنتیکی این گونه‌ها می‌شود.
مناطق و گیاهان در معرض خطر
مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در خصوص مناطق تهدید شده و گیاهانی که بیشتر در معرض انقراض قرار دارند، توضیح داد: «این گیاهان در پنج ناحیه رویشی ارسباران، ایران توران، هیرکانی، زاگرسی و خلیج فارس-عمان تنوع ژنتیکی قابل توجهی دارند. در منطقه هیرکانی، گیاهانی چون ریواس، تره کوهی و کنگر بشدت در معرض تهدید قرار گرفته‌اند. در ناحیه زاگرس نیز گیاهانی مانند تره کوهی، موسیر و کرفس کوهی که گونه‌ای نادر و منحصر به فرد است، به طور وسیعی برداشت می‌شوند.» وی ادامه داد که این برداشت‌ها در برخی موارد، مانند کرفس کوهی، در بازارهای تره بار عرضه می‌شود و به این ترتیب خطر انقراض این گونه‌ها جدی‌تر می‌شود.
در منطقه خلیج فارس-عمان نیز، قارچ دنبلان کوهی، که نوعی ترافل سیاه است، در معرض تهدید قرار دارد. برداشت بی‌رویه این قارچ، به دلیل همزیستی آن با جنگل‌های طبیعی و آسیب به ریشه درختان، به طور خاص در استان گلستان ممنوع است.
پیامدهای برداشت بی‌رویه گیاهان دارویی
مهندس بهزاد در ادامه به پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی برداشت بی‌رویه گیاهان دارویی اشاره کرد: «برداشت غیر اصولی گیاهان کوهی، علاوه بر تخریب پوشش گیاهی، باعث فرسایش خاک می‌شود. سالانه بیش از ۲ میلیارد تن خاک در کشور فرسایش می‌یابد که نتیجه آن ایجاد سیلاب‌ها و انباشته شدن خاک در پشت سدهاست. همچنین، این فرسایش می‌تواند منجر به از بین رفتن زمین‌های زراعی شود، در حالی که تشکیل یک سانتیمتر خاک طبیعی ممکن است ۱۰۰ تا ۸۰۰ سال طول بکشد.» البته فرسایش خاک تنها به دلیل بوته کنی گیاهان دارویی در فصل بهار نیست. قطع درختان در پروژه‌های بزرگ اقتصادی، برداشت درخت چوب، تهیه زغال از جنگل‌ها و… از جمله دلایل فرسایش خاک و افزایش خسارت‌ها بویژه در زمان سیل است. این دلیل البته باعث نمی‌شود که شرایط نامطلوب گیاهان دارویی به دنبال برداشت بی‌رویه آنها فراموش شود.
راهکارهای پیشنهادی
مهندس بهزاد برای مقابله با این بحران پیشنهاداتی را ارائه داد: «اولین گام در حفظ این گیاهان، فرهنگ‌سازی و آموزش مردم در خصوص برداشت اصولی و پایدار آنهاست. علاوه بر این، نظارت دقیق‌تر و برخورد قاطع با متخلفان می‌تواند به کاهش برداشت‌های غیرمجاز کمک کند. توسعه کشت و پرورش گیاهان دارویی و حمایت از طرح‌های احیای رویشگاه‌های طبیعی نیز از دیگر راهکارهای مؤثر است.» وی در پایان افزود: «حفاظت از گیاهان دارویی و کوهی ایران نیازمند همکاری همگانی است. با رعایت اصول برداشت پایدار، می‌توان از انقراض این گیاهان جلوگیری و از فواید بی‌شمار آنها برای محیط زیست و اقتصاد کشور بهره‌برداری کرد.» در حالی که ایران از منابع طبیعی ارزشمندی برخوردار است، حفاظت از گیاهان دارویی و کوهی این سرزمین به یک چالش بزرگ تبدیل شده است. برای جلوگیری از انقراض این گونه‌ها، اقداماتی فوری و گسترده در راستای حفظ تنوع زیستی و ارتقای آگاهی عمومی ضروری است.