در حالی چند روز گذشته دولت مصوبه ای برای ایجاد یک ستاد جامع هوش مصنوعی داشت که روز گذشته مجلسی‌ها کلیات طرح ملی هوش مصنوعی را به تصویب رساندند.
به گزارش مرز افتصاد روز گذشته در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی درخواست کمیسیون صنایع و معادن مبنی بر اولویت قرار گرفتن «طرح ملی هوش مصنوعی» در دستورکار قرار گرفت که وکلای ملت با بررسی اولویت‌دار این طرح موافقت کردند. در ادامه جلسه، کلیات طرح ملی هوش مصنوعی نیز به تصویب رسید. با نظر ریاست مجلس شورای اسلامی، این طرح دوشوری شد و برای بررسی جزئیات، به کمیسیون صنایع و معادن مجلس ارجاع شد.
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی درباره این طرح گفت: قرار بود دولت در ۶ ماه گذشته لایحه‌ای درباره هوش مصنوعی به مجلس ارائه کند، اما هنوز این اتفاق نیفتاده است. امروز کلیات این طرح را مورد بحث قرار دادیم، اما به دلیل اینکه دولت و کمیسیون‌های مجلس هم نظراتی دارند، این طرح را دوشوری می‌کنیم که دقیق‌تر و در فرصت مناسب‌تر این موضوع پیگیری شود.
سازمان ملی هوش مصنوعی احیا می‌شود؟
یکی از نکات قابل توجه در متن طرح ملی هوش مصنوعی، موضوع تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی است. این سازمان که در دولت سیزدهم تشکیل شده و فعالیت خود را آغاز کرده بود، در دولت جدید به فعالیت خود پایان داد. به گفته مسئولان معاونت علمی، پس از مصوبه اخیر دولت برای ایجاد ستاد توسعه فناوری و کاربردی هوش مصنوعی، این سازمان فعلاً کنار گذاشته شده است. طبق اعلام معاونت علمی، تمامی امور مرتبط با هوش مصنوعی در کشور تحت نظارت این ستاد قرار خواهد گرفت. این در حالی است که در طرح ملی هوش مصنوعی، سازمان ملی هوش مصنوعی به عنوان پیشران و مرجع علمی، فنی و راهبردی این حوزه برای تمامی نهادها، ارکان و بخشهای مختلف حاکمیت و جامعه در نظر گرفته شده بود.
تصویب کلیات طرح ملی هوش مصنوعی نشان‌دهنده افزایش تناقضات میان دولت و مجلس در خصوص موضوع هوش مصنوعی و تشکیل یک ساختار اجرایی منسجم است. سوال اصلی این است که در صورت احیای این سازمان، تعدد ساختارهای اجرایی چه کمکی به پیشبرد هوش مصنوعی در کشور خواهد کرد؟ آیا بهتر نیست دولت و مجلس پیش از تصویب قوانین که خود فرایندی زمان‌بر است و همین تعلل‌ها ما را از پیشرفت جهانی در فناوری‌های نوین عقب می‌اندازد، هماهنگی‌های لازم را انجام دهند؟
در ماده ۳ طرح ملی هوش مصنوعی آمده است که به منظور اجرای مصوبات شورای ملی راهبری و تحقق اهداف حاکمیتی در بخش هوش مصنوعی سازمان ملی هوش مصنوعی تأسیس و زیر نظر رئیس جمهور فعالیت می‌کند. دولت مکلف است ظرف مدت ۳ ماه پس از لازم الاجرا شدن قانون نسبت به تدوین اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی به عنوان دبیرخانه شورای ملی و یک سازمان توسعه‌ای و در چارچوب مفاد ماده‌ی ۴ و ۵ این قانون اقدام و آن را به تصویب هیات وزیران برساند.
براساس این طرح سازمان ملی هوش مصنوعی نماینده رسمی دولت جمهوری اسلامی ایران در مجامع و همکاری‌های بین المللی مرتبط با فناوری‌های هوش مصنوعی است.
اهداف و ساختار سازمان ملی هوش مصنوعی
سازمان ملی هوش مصنوعی به منظور ایجاد هماهنگی ملی و پیگیری مسیرهای بهینه، موثر و نامتقارن در مواجهه با پدیده هوش مصنوعی و درک و توسعه همه جانبه لایه‌های عمیق آن، متشکل از بخشهای ستادی (اعم از اجرایی، کاروری هماهنگ کننده و زیرساختی و نیز بخش راهبری در قالب مرکز ملی راهبری و توسعه‌ی هوش مصنوعی خواهد بود سازمان ملی هوش مصنوعی با تکیه بر مرکز) به عنوان یک نهاد تخصصی همه جانبه نگر به عنوان پیشران و یک مرجع علمی فنی و راهبردی این حوزه برای تمام نهادها، ارکان و بخشهای مختلف حاکمیت و جامعه در نظر گرفته می‌شود بر این مبنا، دولت موظف است اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی را با توجه به وظایف محوله به آن ماده ۵ قانون و در چارچوب بندهای ذیل تدوین و به تصویب هیات وزیران برساند:
الف – ساختار کلی سازمان باید متناسب با تحقق سه هدف کلی آن ایجاد شود: الف) درک و راهبری نحوه‌ی مواجهه‌ی کشور با پدیده‌ی هوش مصنوعی در تمام ابعاد و لایه‌ها و آثار آن (ب) پیشرانش پیاده سازی و راهبری تلاش‌های فنی توسعه‌ای در لایه‌ی بنیادین فناوری هوش مصنوعی، و ج) جهت دهی، تسهیل گری و پشتیبانی ستادی از تلاش‌های فنی توسعه‌ای در لایه‌ی کاربست فناوری هوش مصنوعی که توسط سایر نهادهای حاکمیتی و بخش خصوصی به منظور رفع نیازهای کشور انجام می‌شود.
ب – مرکز ملی راهبری و توسعه‌ی هوش مصنوعی به عنوان یک زیر مجموعه نخبگانی، چابک توسعه‌ای و پژوهشی که مبتنی بر تسلط تخصصی میان رشته‌ای و همه جانبه نگرش بر این حوزه، وظیفه‌ی جهت دهی و راهبری فعالیت‌های سازمان پیشرانش پیاده سازی و راهبری تلاش‌های فنی توسعه‌ای در لایه‌ی بنیادین فناوری هوش مصنوعی و نیز تصمیم سازی برای شورای ملی هوش مصنوعی و سایر نهادها و ارگان‌های کشور در این زمینه را داراست ذیل سازمان ملی هوش مصنوعی تشکیل و به منظور ایجاد محیطی متمرکز و بهینه از سایر بخشهای آن تفکیک نهادی و استقلال عملکردی داشته باشد. تفصیل وظایف تخصصی و راهبری سازمان در ماده ۵ قانون آمده است.
ج – مرکز ملی هوش مصنوعی متشکل از سه واحد اصلی به شرح زیر خواهد بود:
۱- واحد پژوهش‌های سطح بالا به پژوهش‌های بنیادین و میان رشته‌ای حول هوش مصنوعی اعم از ابعاد نظری ،ریاضیاتی ،شناختی سیاسی اقتصادی فلسفی و اجتماعی آن با هدف ایده پردازی و طراحی مسیرهای نامتقارن علمی فنی جایگزین در توسعه‌ی هوش مصنوعی شناخت و مواجهه با عاملیت تکنولوژی و بررسی تحولات سیاسی اقتصادی الهیاتی وجودی مرتبط با آن اختصاص دارد.
۲- واحد برنامه ریزی راهبردی مسئول برنامه ریزی فنی راهبردی داخلی مرکز و رابط بین دو واحد دیگر، تعیین چشم انداز طراحی اولویتها و پروژه‌ها تصمیم سازی و مشاوره به دانشگاه‌ها، بازار، دولت و نهادهای قانون گذاری و ترسیم راهبردهای یکپارچه توسعه‌ی هوش مصنوعی در کشور با تمرکز بر واقعیت‌های روز، پیش بینی روندهای آینده و جهت یابی در پیامدهای ژئوپلیتیکی به گونه‌ای که با منافع ملی و ارزشهای انسانی همسو باشد.
واحد تحقیق و توسعه‌ی فناوری هوش مصنوعی متمرکز بر توسعه‌ی فناوری‌های بنیادین و پایه‌ی هوش مصنوعی مبتنی بر راهبردهای واحد برنامه ریزی راهبردی و نظریات واحد پژوهش‌های سطح بالا، انجام پژوهش‌های مرتبط با پروژه‌های فنی توسعه‌ای و رهبری ابتکارات فنی توسعه‌ای ملی هوش مصنوعی با اولویت دهی به حوزه‌هایی که با منافع ملی و چارچوبهای قانون حاضر همسو بوده و از آخرین پیشرفت‌ها در پژوهش‌های هوش مصنوعی بهره می‌گیرد.
د- بخشهای ستادی سازمان به عنوان بازوهای، اجرایی، کاروری، هماهنگ کننده، و زیر ساختی در نظر گرفته می‌شوند که جهت دهی تسهیل گری و پشتیبانی از تلاش‌های فنی توسعه‌ای در لایه‌ی کاریست فناوری هوش مصنوعی که توسط سایر نهادهای حاکمیتی و بخش خصو به منظور رفع نیازهای کشور انجام می‌شود را مبتنی بر راهبردهای ارائه شده توسط مرکز پیگیری خواهند نمود.
وظایف سازمان ملی هوش مصنوعی
وظایف ستادی: سازمان در راستای جهت دهی تسهیل گری و پشتیبانی توسعه هوش مصنوعی در تعامل با نهادها و ارگان‌های حاکمیتی و نیز بخش خصوصی موظف است مبتنی بر اولویتها و خطوط ارائه شده توسط مرکز با استفاده از جایگاه و اختیارات قانونی داده شده به سازمان و نیز با مذاکره و ایجاد همگرایی بین نهادی تشریک منافع و دادن مشوق‌ها کلیه‌ی تلاش‌های توسعه‌ای و پژوهشی مرتبط با هوش مصنوعی که توسط بخشهای مختلف در کشور انجام می‌گیرد را در راستای اولویتهای مذکور جهت دهی نماید.
مبتنی بر معماری ارائه شده توسط مرکز، بنیه زیر ساختهای پردازشی محاسباتی، داده‌ای و ارتباطاتی کشور را تقویت نماید جزئیات مرتبط با این مورد در ماده ۷ قانون بسط داده شده است.
ظرف مدت ۶ ماه با همکاری نهادهای ذی ربط نسبت به ایجاد محیط‌های آزمون حوزه هوش مصنوعی با هدف کاهش ضوابط و الزامات در دریافت تاییدیه های فنی و امنیتی برای شرکتهای توسعه دهنده در حوزه هوش مصنوعی اقدام نماید.
در تعامل با رسانه‌های عمومی کشور اعم از دولتی و خصوصی و بالاخص سازمان صدا و سیما، نسبت به آماده سازی و آگاهی بخشی عموم مردم نسبت به پدیده‌ی هوش مصنوعی و تحولات متاثر از آن اقدام نماید.
صندوق ملی توسعه هوش مصنوعی تاسیس شود؛ سرمایه اولیه ۱۰۰ هزار میلیارد تومان
در ماده ۶ این طرح آمده است که به منظور تقویت نظام تامین مالی حوزه هوش مصنوعی در کشور، «صندوق ملی توسعه هوش مصنوعی» وابسته به سازمان و به صورت مشارکت عمومی و خصوصی، تأسیس می‌گردد.
بر این اساس سرمایه اولیه صندوق به میزان ۱۰۰ هزار میلیارد ریال به تدریج حداکثر ظرف مدت دو سال از محل صندوق توسعه ملی و حساب ذخیره ارزی تأمین خواهد شد. اساسنامه صندوق شامل ارکان، وظایف، نحوه اختیارات، نحوه فعالیت، مدیریت و نظارت بر صندوق در چارچوب این قانون باید ظرف ۶ ماه از لازم الاجرا شدن این قانون با پیشنهاد سازمان ملی هوش مصنوعی به تصویب هیئت وزیران برسد
بازنگری سرفصل‌های آموزشی متناسب با تحولات هوش مصنوعی
در همکاری با وزارت علوم، معاونت علمی ریاست جمهوری و بنیاد ملی نخبگان و مبتنی بر یافته‌های مرکز:
نسبت به بازنگری سرفصل‌های آموزشی رشته‌های دانشگاهی متاثر از تحولات مرتبط با هوش مصنوعی اقدام نماید.
ایجاد برنامه بورسیه ملی هوش مصنوعی برای جذب نخبگان
نسبت به ایجاد یک برنامه بورسیه ملی هوش مصنوعی برای جذب نخبگان و دانشجویان برتر به منظور ادامه تحصیل در مقاطع تحصیلات تکمیلی در رشته‌های مرتبط با هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی برتر کشور اقدام نماید.
نسبت به حمایت مادی و معنوی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته‌های مرتبط با هوش مصنوعی برای مشارکت در برنامه‌ی پژوهشی مرکز ملی راهبری و توسعه‌ی هوش مصنوعی اقدام نماید.
نسبت به جهت دهی به دانشگاه‌ها برای همسوسازی پروژه‌های پژوهشی تحصیلات تکمیلی در هوش مصنوعی با اولویتهای ارائه شده توسط مرکز با هدف تقویت رویکردی منسجم و هماهنگ به پژوهش‌های هوش مصنوعی در کشور اقدام نماید.
دستورالعمل آموزش فنی و حرفه‌ای و مهارتی در صنایع وابسته به هوش مصنوعی در ارکان نظام آموزش و تربیت فنی حرفه‌ای و مهارتی کشور (موضوع ماده ۵ قانون نظام جامع آموزش فنی و حرفه‌ای ظرف ۶ ماه توسط سازمان تدوین و توسط شورای عالی آموزش و تربیت فنی حرفه‌ای و مهارتی تصویب می‌گردد.
در همکاری با مجلس شورای اسلامی و ستاد کل نیروهای مسلح نسبت به ارائه ی مشوق‌های مالی و خدماتی از جمله تسهیلات خدمت نظام وظیفه برای ترغیب پژوهشگران و توسعه دهندگان نخبه در حوزه‌ی هوش مصنوعی به پیگیری تلاش‌های خود در داخل کشور و مشارکت در توسعه‌ی ملی این حوزه اقدام نماید.
در همکاری با وزارت امور خارجه وزارت علوم و بنیاد ملی نخبگان نسبت به تدوین آیین نامه جذب و حمایت از متخصصین هوش مصنوعی ایرانی در داخل و خارج از کشور و بهره گیری از ظرفیت متخصصین غیر ایرانی در راستای توسعه منافع ملی اقدام نماید.
ارزیابی و نظارت بر اجرای مفاد این قانون بر عهده سازمان ملی هوش مصنوعی است و این سازمان موظف است عملکرد اجرای قانون را در دوره‌های شش ماهه به شورای ملی راهبری هوش مصنوعی و کمیسیون‌های مرتبط مجلس شورای اسلامی ارائه نماید.
ورود موقت تجهیزات هوش مصنوعی با تایید سازمان ملی هوش مصنوعی
همچنین در بخش دیگر این طرح آمده است که متن زیر به عنوان بند «ف» به ماده ۱۱۹ قانون امور گمرکی الحاق می‌شود؛
تجهیزات پردازنده‌ها و سخت افزارهای اختصاصی هوش مصنوعی که امکان تولید آن در کشور وجود ندارد با تأیید رئیس سازمان ملی هوش مصنوعی
تبصره ۱: لیست تجهیزات پردازنده‌ها و سخت افزارهای اختصاصی هوش مصنوعی بر اساس دستورالعمل اجرایی این حکم که توسط سازمان تدوین و به تصویب شورای ملی راهبری هوش مصنوعی می‌رسد تعیین خواهد شد.
تبصره ۲: ورود موقت تجهیزات هوش مصنوعی تأیید شده از سوی سازمان موضوع ماده (٥٠) قانون امور گمرکی مصوب ۱۳۹۰/۸/۲۲ در حکم کالای مجاز تلقی و سقف زمانی آن ۵ سال تعیین می‌شود.
در ماده ۱۰ طرح این‌طور اشاره شده است که با هدف کاربست بهینه و موثر هوش مصنوعی در دستگاه‌های اجرایی سازمان ملی هوش مصنوعی سازمان اداری و استخدامی کل کشور و سازمان برنامه و بودجه کل کشور مکلف اند:
الف– برای جلوگیری از اتلاف منابع در اثر پراکنده کاری موازی کاری و تلاش‌های غیر علمی یا کم ثمر، تمام دستگاه‌های اجرایی را مکلف به دریافت تاییدیه کارشناسی سازمان برای هرگونه صرف منابع در زمینه‌های مرتبط با هوش مصنوعی نمایند.
ب- با همکاری دستگاه‌های اجرایی ظرف مدت ۶ ماه نسبت به تهیه و تصویب آیین نامه اجرایی شاخص‌های کاربست هوش مصنوعی به منظور افزایش شاخص‌های بهره وری توانمندسازی و چابک سازی دولت و کاهش زمان ارائه خدمات عمومی اقدام نمایند. سازمان امور اداری و استخدامی مکلف است با همکاری سازمان هر ۶ ماه یکبار گزارش وضعیت پیشرفت شاخص‌های مذکور برای هر یک از دستگاه‌های اجرایی را تدوین و در اختیار کمیسیون صنایع و معادن مجلس قرار دهد.
در ماده دیگری نیز اعلام شده است که سیاستگذاری کلان فعالیت‌های هوش مصنوعی در کشور بر عهده شورای ملی راهبری هوش مصنوعی است. اعضای شورای ملی راهبری هوش مصنوعی عبارتند از: رئیس جمهور به عنوان رئیس شورا، معاون علمی فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری به عنوان نائب رئیس شورا، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری؛ وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزیر صنعت، معدن و تجارت، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، وزیر اطلاعات، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، رئیس صندوق توسعه ملی، رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی، نماینده شورای عالی حوزه‌های علمیه، دو نفر عضو حقیقی به پیشنهاد دبیر شورا و حکم رئیس شورا، رئیس سازمان ملی هوش مصنوعی به عنوان دبیر شورا، رئیس سازمان اداری استخدامی، سازمان برنامه و بودجه، رئیس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای و یک نفر نماینده مجلس شورای اسلامی به عنوان ناظر.
تبصره – تصویب مقررات در شورای ملی راهبری هوش مصنوعی با رأی اکثریت وزیران عضو شورا و با تأیید رئیس جمهور خواهد بود. سایر تصمیمات با رأی اکثریت اعضای شورا اتخاذ می‌گردد.