بازار انحصاری و نبود رقابت موجب شده است که خودروهای مونتاژی و داخلی ایران، با قیمتی بسیار بالاتر از ارزش واقعی‌شان فروخته شوند.
بازار انحصاری و نبود رقابت موجب شده است که خودروهای مونتاژی و داخلی ایران، با قیمتی بسیار بالاتر از ارزش واقعی‌شان فروخته شوند؛ در حالی‌که با همین قیمت‌ها، مصرف‌کنندگان جهانی خودرو‌هایی با کیفیت و فناوری بهتر دریافت می‌کنند.
در حالی بازار خودرو سال‌هاست با تورم افسارگسیخته دست و پنجه نرم می‌کند که مقایسه ارزش واقعی خودروهای داخلی و مونتاژی چینی در برابر همتایان جهانی شان، تصویری از شکاف عمیق بین قیمت و ارزش خودرو در بازار ایران را ارائه می‌دهد.وقتی قیمت یک خودروی مونتاژی به مرز ۵ میلیارد تومان (معادل بیش از ۵۰ هزار دلار) می‌رسد، این پرسش مطرح می‌شود که آیا مصرف‌کننده ایرانی از این هزینه، ارزش منصفانه‌ای دریافت می‌کند؟ برای پاسخ به این پرسش، کافی است قیمت ریالی خودرو‌ها را به دلار تبدیل کرده و ببینیم در بازار‌های جهانی، با همین مبلغ چه خودرو‌هایی می‌توان خرید.
با نگاهی به قیمت ۱۲ خودرو داخلی و مونتاژی و مقایسه با خودروهای هم قیمت آنها در بازار‌های جهانی، سعی شده به تحلیلی دقیق‌تر از وضعیت بازار خودروی ایران دست یافت.مساله اصلی اینجاست که خودروهای موجود در بازار ایران در مقایسه با آنچه می‌توان با همین مبالغ در بازار‌های جهانی خریداری کرد، از نظر کیفیت، ایمنی، تکنولوژی و امکانات، فاصله قابل‌توجهی دارند. این شکاف ارزشی به‌ویژه در خودروهای مونتاژی چینی گران‌قیمت، بسیار چشمگیرتر است.
بازار انحصاری خودرو
ریشه اصلی این شکاف قیمتی و ارزشی را باید در ساختار انحصاری بازار خودروی ایران جست‌و‌جو کرد. این انحصار در دو بخش اصلی بازار یعنی خودروهای داخلی و خودروهای مونتاژی چینی، با شدت‌های متفاوت حاکم است.در مورد خودروهای مونتاژی، این انحصار موجب شده که بتوانند به راحتی محصولات خود را به قیمت بالاتری به دست مصرف‌کنندگان ایرانی برسانند. حضور پررنگ شرکت‌های مونتاژکننده خودروهای چینی در ایران که هر کدام نماینده یک یا چند برند چینی هستند، بازاری کاملا انحصاری را شکل داده‌اند. در این بازار انحصاری، قیمت گذاری نه بر اساس ارزش واقعی محصول، بلکه بر مبنای حداکثر توان پرداخت قشر هدف صورت می‌گیرد.
محدودیت‌های واردات خودروهای کامل به کشور نیز این انحصار را تقویت کرده است. در شرایطی که واردات خودروهای خارجی با محدودیت‌ها و تعرفه‌های سنگین روبه‌روست، شرکت‌های مونتاژکننده چینی عملا بدون نگرانی از رقابت خارجی، می‌توانند محصولات خود را با قیمت‌های بالاتر عرضه کنند.
در مورد خودروهای داخلی، اما به‌رغم وجود انحصار قیمت گذاری دستوری هم وجود دارد؛ بنابراین این انحصار به نفع تولیدکنندگان تمام نمی‌شود بلکه این دلالان و واسطه گران هستند که با حضور در بازار خودرو شکاف قیمتی بین کارخانه و بازار را به نفع خود تمام کرده‌اند. همین واسطه گری‌ها موجب ایجاد تقاضای کاذب و افزایش قیمت خودروهای داخلی شده است.در این بین شکاف امکانات و کیفیت خودروهای مونتاژی با همتایان قیمتی خود در بازار‌های جهانی بیشتر است، اما در بخش خودروهای داخلی نیز وضعیت مشابهی حاکم است، هرچند شدت این شکاف قیمتی کمتر به چشم می‌آید.
یکی از دلایل این موضوع این است که خودروهای داخلی عموما برای پایین هرم تقاضا ساخته می‌شوند یعنی بخشی که قیمت کمتر و متقاضیان بیشتری دارد. در این بخش از هرم تقاضا اگر قیمت از حدی فراتر رود دیگر خریداران حاضر به پرداخت پول بیشتری نخواهند بود و بازار وارد رکود می‌شود کما اینکه قیمت داخلی‌ها دیگر به سقف خود نزدیک شده و قابلیت افزایش قابل‌توجه دیگری ندارد.
خودروهای مونتاژی
اما خودروهای مونتاژی قابلیت بیشتری برای افزایش قیمت دارند؛ بنابراین بهای آنها در بازار افزایش پیدا می‌کند و شکاف آنها با خودرو‌هایی که معادل قیمت آنها را در بازار‌های جهانی دارند نیز بیشتر می‌شود. از طرف دیگر انتظارات از یک خودروی اقتصادی در سطح جهانی نیز کمتر است؛ بنابراین با قیمت خودروهای داخلی که معادل خودروهای اقتصادی در بازار‌های جهانی است، نمی‌توان انتظار تکنولوژی پیشرفته را داشت. با سطح پایین‌تر فناوری هم تفاوت کیفیت کمتری ثبت می‌شود.
مقایسه قیمتی با بازار جهانی
قیمت دلاری ۱۲ محصول داخلی و مونتاژی محاسبه شده و آنها را با خودرو‌هایی که با همین قیمت در بازار‌های جهانی می‌توان خرید مقایسه کرده است. ابتدا نگاهی به مونتاژی‌ها بیندازیم. اکستریم VX توربو در بازار ۴ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان قیمت دارد؛ بنابراین با احتساب دلار ۹۳هزار تومانی به قیمت ارزی ۵۰هزار دلار و ۵۳۸ دلار فروخته می‌شود که با همین مبلغ در بازار‌های جهانی می‌توان خودرو‌هایی با برند، کیفیت و امکانات بسیار بالاتر خریداری کرد.تویوتا RAV ۴ با قیمتی در حدود ۳۵هزار دلار، هوندا CR-V با قیمتی مشابه و حتی مدل‌های پایه BMW X ۱ یا مرسدس بنز GLA با قیمتی درحدود ۴۰هزار تا ۴۵هزار دلار، همگی گزینه‌های بهتری هستند. اکستریم VX توربو اگرچه از امکاناتی مانند موتور توربوشارژ و برخی آپشن‌ها برخوردار است، اما در مقایسه با همتایان جهانی خود، از نظر کیفیت ساخت، استاندارد‌های ایمنی، تکنولوژی پیشرفته و دوام قطعات، در سطح پایین تری قرار دارد.
دیگنیتی پرایم ۲۰ هزار و ۸۶۰ دلار و فیدلیتی پرایم تیپ ۲ هفت‌نفره ۲۲ هزار و ۵۸۱ دلار در بازار ایران قیمت دارند؛ بنابراین این دو خودروی شاسی بلند چینی در حالی با قیمتی بیش از ۲۰ هزار دلار در ایران به فروش می‌رسند که در بازار‌های جهانی، با همین بودجه می‌توان خودرو‌هایی مانند هیوندای توسان، کیا اسپورتیج، مزدا CX-۳۰ یا حتی نسخه‌های پایه تویوتا RAV ۴ را خریداری کرد. این خودرو‌ها از نظر کیفیت ساخت، سیستم‌های ایمنی فعال و غیرفعال، تکنولوژی و آپشن ها، در سطح بالاتری نسبت به دیگنیتی و فیدلیتی قرار دارند.چری آریزو T ۵، ۱۵هزار و ۴۱۹ دلار و جک S ۳ اتوماتیک ۱۳هزار و ۷۶۳ در بازار کشور فروخته می‌شود. با بودجه‌ای در حدود ۱۴ تا ۱۶هزار دلار در بازار‌های جهانی می‌توان به خودرو‌هایی مانند نسخه‌های پایه تویوتا کرولا، هوندا سیویک، مزدا ۳ یا حتی هیوندای النترا دسترسی داشت.خودرو‌هایی که علاوه بر برند معتبر، از کیفیت ساخت بالاتر، ایمنی بیشتر و تکنولوژی پیشرفته تری برخوردارند. چری آریزو ۵ T و جک S ۳، اگرچه در بازار ایران به عنوان خودرو‌هایی با امکانات قابل قبول شناخته می‌شوند، اما در مقایسه با همتایان جهانی خود، ضعف‌های قابل‌توجهی در کیفیت مواد به کار رفته، تکنولوژی‌های ایمنی و دوام قطعات دارند.در بازار ایران قیمت MVM X ۲۲ PRO ده هزار و ۸۰۶ است. با بودجه‌ای در حدود ۱۱ هزار دلار در بازار‌های جهانی می‌توان خودرو‌هایی مانند کیا ریو، هیوندای اکسنت، یا نسخه‌های بالارده شورولت اسپارک را خریداری کرد. این خودرو‌ها از نظر ایمنی، دوام و اعتبار برند، در سطح بالاتری نسبت به MVM X ۲۲ PRO قرار دارند.
خودروی داخلی
حالا سری به خودروهای داخلی بیندازیم. بهای دلاری تارا اتوماتیک LXV ۴، ۱۱هزار و ۷۲۰ و دناپلاس اتوماتیک توربو ۱۱هزار و ۱۸۳ است. این دو محصول ایران خودرو در حالی با قیمتی در حدود ۱۱هزار دلار به فروش می‌رسند که در بازار‌های جهانی، با همین بودجه می‌توان به خودرو‌هایی مانند مدل‌های پایه شورولت آوئو، سیات ایبیزا، کیا ریو یا حتی اشکودا اکتاویا و هیوندای النترا دسترسی داشت.تارا و دناپلاس، اگر چه محصولات پرطرفداری هستند، اما همچنان از نظر تکنولوژی، ایمنی و کیفیت ساخت، فاصله قابل‌توجهی با همتایان جهانی خود دارند. موتور‌های قدیمی، سیستم‌های ایمنی محدود و فناوری‌های منسوخ، از جمله ضعف‌های این خودرو‌ها در مقایسه با محصولات جهانی هم قیمت خود هستند.پژو ۲۰۷ دنده‌ای TU ۵ روز گذشته در بازار ۸۳۰ میلیون تومان قیمت‌گذاری شد؛ بنابراین بهای آن به ۸ هزار و ۹۲۵ دلار می‌رسد. با بودجه‌ای نزدیک به ۹ هزار دلار در بازار‌های جهانی می‌توان خودرو‌هایی مانند دچیا ساندرو، سوزوکی سلریو یا حتی مدل‌های جدید هیوندای i ۱۰ را خریداری کرد. این خودرو‌ها از نظر ایمنی، تکنولوژی و کیفیت ساخت، در سطح بالاتری نسبت به پژو ۲۰۷ مونتاژی ایران قرار دارند.قیمت رانا پلاس نیز به ۷هزار و ۵۸۱ دلار می‌رسد. با بودجه‌ای درحدود ۷هزار و ۵۰۰ دلار در بازار‌های جهانی می‌توان به خودرو‌هایی مانند میتسوبیشی میراژ، رنو کوئید یا نسخه‌های پایه نیسان ورسا دسترسی داشت. این خودرو‌ها از نظر ایمنی، دوام و کیفیت ساخت، در سطح بالاتری نسبت به رانا پلاس قرار دارند.
رانا پلاس که بر پایه پلتفرم قدیمی پژو ۲۰۶ طراحی شده، به‌رغم برخی بهبود‌ها نسبت به نسل قبل، همچنان از نظر تکنولوژی و ایمنی، در مقایسه با خودروهای هم قیمت جهانی، عقب ماندگی قابل‌توجهی دارد.بهای دلاری کوئیک دنده‌ای ۵ هزار و ۱۶۱ دلار و ساینا دنده‌ای ۵ هزار و ۲۱۵ دلار است. با بودجه‌ای در حدود ۵ هزار و ۲۰۰ دلار در بازار‌های جهانی می‌توان خودرو‌هایی مانند رنو کوئید، دچیا لوگان/ساندرو یا سوزوکی S-Presso را خریداری کرد. این خودرو‌ها اگرچه در رده اقتصادی قرار دارند، اما از نظر ایمنی، کیفیت ساخت و تکنولوژی، در سطح بالاتری نسبت به کوئیک و ساینا قرار دارند.