جامعه شناسان ظهور رفتارهای مخاطره آمیز در پاسداشت آیین کهن چهارشنبه سوری را با مقوله ریسک پذیری افراد مرتبط می دانند، موضوعی که مغفول مانده و نیازمند بررسی و برنامه ریزی فرهنگی است.
به گزارش مرزاقتصاد _ در کنار شادمانه های اصیل پایان سال از جمله خانه تکانی، خرید شب عید و تکاپو برای میزبانی از بهار، «چهارشنبه سوری» یکی از کهنه آیین هایی است که سبک پاسداشت سنتی آن کمرنگ و به گفته کارشناسان با بدعت های عجیب آمیخته شده است.
رواج آتش بازی‌های خطرناک و استفاده از مواد محترقه مانند ترقه و نارنجک در حالی هر سال تکرار می شود که گنجینه ای ناب از رسوم چهارشنبه سوری به فراموشی سپرده شده و آداب ایرانیان باستان در پاسداشت این جشن کمتر مورد توجه قرار می گیرد.
سازمان اورژانس کشور در تازه ترین گزارش خود اعلام کرد که حوادث مرتبط با چهارشنبه آخر سال و انفجار مواد محترقه در کشور از اول تا ۲۶ اسفند جاری ۶ کشته و ۶۱۲ مجروح برجا گذاشته است.
از مجموع ۶۱۲ مصدوم ناشی از انفجار مواد محترقه، ۵۷۵ نفر مرد و ۳۷ نفر زن هستند و جانباختگان این حوادث نیز شامل یک زن و پنج مرد است.
تا کنون میانگین سنی مصدومان حوادث چهارشنبه سوری ۱۹ سال است، کوچک ترین مصدوم نوزادی سه ماه و پیرترین مصدوم هم مردی ۸۹ ساله اعلام شده است.
این گزارش حاکیست مجموع مصدومان حوادث مرتبط با چهارشنبه سوری، ۸۱ درصد بدلیل تولید و یا استفاده از مواد محترقه، ۱۸ درصد عابرین پیاده و یک درصد هم نیروهای امدادی هستند.
براساس اعلام سازمان اورژانس کشور، بیشترین آسیب‌های وارده ناشی از این حوادث شامل سوختگی با ۲۵۵ مورد، آسیب‌های چشمی ۱۴۶ نفر و قطع عضو ۵۲ مورد است.
به گفته مسوولان بیشترین مصدومان و قربانیان حوادث چهارشنبه آخر سال در کلانشهر اصفهان نیز، در رده سنی ۱۶ تا ۲۳ سال و پس از آن هشت تا ۱۵ سال قرار دارند.
بنا به اظهارات سرپرست اورژانس پیش بیمارستانی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، چهارشنبه سوری سال گذشته در این استان ۱۳۶ مصدوم بدنبال داشت که از این میان سه نفر فوت کردند و کار پنج مصدوم نیز به قطع عضو منتهی شد.
علیرضا زمانپور افزود: بیشترین آسیب‌ها در نواحی دست، سر، گردن و چشم‌ها ثبت و علت اصلی آن، استفاده از ترقه عنوان شده است، همچنین بیشترین تعداد مصدومان مرد ۱۲ تا ۲۰ ساله مربوط به کلانشهر اصفهان بوده است.
جامعه شناسان اما بر این باورند این موضوع که افراد با وجود آگاهی از پیامدهای جبران ناپذیر استفاده از مواد محترقه باز هم بدنبال خطر می روند نیازمند پژوهش و ریشه یابی است.
مفهوم «ریسک» به پذیرش درصدی از خطر اطلاق می شود که احساس و تفکر افراد در زمینه پیامدهای منفی آن را «ریسک ادراک شده» می نامند.
یک جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی در اصفهان در همین پیوند گفت: چهارشنبه سوری پُر مخاطره و رفتارهای خطرناک در این آیین، ناشی از کاهش سطح ریسک ادراک شده در افراد است.
امان الله باطنی افزود: به لحاظ جامعه شناسی همان نظریاتی که می توان برای جامعه شناسی رفتارهای پر خطر در رانندگی استفاده کرد در مقوله چهارشنبه سوری نیز قابل استفاده است.
وی افزود: بر اساس نظریه تعادل حیاتی، هر فردی سطوحی از ریسک در خود دارد که توسط سودها و مزایای پیش بینی شده متعادل می شود.
وی با بیان اینکه این سطوح ریسک در افراد همواره با ریسک های ادراک شده سوانح در موقعیت های معین مقایسه می شود، افزود: وقتی ریسک ادراک شده پایین تر باشد رفتارهای مخاطره آمیز از افراد سر می زند.
بالا بودن آستانه خطر ذهنی در افراد دارای رفتارهای پُرمخاطره
پژوهشگر اجتماعی در اصفهان گفت: طبق این نظریه، افرادی که رفتارهای پر خطر در چهارشنبه سوری دارند ریسک ادارک شده آنها پایین تر از سطحی است که توسط سودها و مزایای پیش بینی شده متعادل می شود.
باطنی اضافه کرد: بر اساس نظریه «نقطه صفر خطر»، آستانه خطر ذهنی این افراد بسیار بالا تنظیم شده و بیشتر از میزان واقعی است.
وی گفت: همچنین بر اساس نظریه «الگوی تعاملی» سطح خطری که افراد (در چهارشنبه سوری ) آماده می شوند که آن را بپذیرند به شخصیت آنها، تجربه های قبلی پُر خطر و عوامل محیطی بستگی دارد.
باطنی افزود: نقطه اشتراک این سه نظریه، اشاره به ریسک ادارک شده یعنی آستانه خطر ذهنی (ریسکی است که فرد آماده می شود آن را بپذیرد) است.
این جامعه شناس، پژوهش و واکاوی دلایل گرایش افراد جامعه به رفتارهای مخاطره آمیز را ضروری دانست و افزود: وقتی این موضوع در زمان های مختلف از جمله آیین چهارشنبه سوری بطور ملموس و پرتکرار قابل مشاهده است باید ریشه های افزایش ریسک پذیری در افراد بررسی شود.
باطنی گفت: مشکل ریسک ادراک شده این افراد بسیار پایین این افراد است که در این زمینه نیازمند برنامه ریزی فرهنگی، تبلیغاتی و ارائه پیامدهای ناگوار رفتارهای پرخطر در چهارشنبه آخر سال هستیم.
این جامعه شناس افزود: در این زمینه از تاثیر عوامل محیطی از جمله فشار گروه همسالان و نقش آنها در بروز رفتارهای پرخطر نیز نباید غافل بود.
به گزارش ایرنا و به گفته مسوولان، شیب افزایش تعداد مصدومان چهارشنبه سوری در کشور بطور معمول صعودی و بجز ۲ سالی که شرایط کرونایی در کشور بود، همواره تعداد مراجعان به بیمارستان‌های سوانح و سوختگی اصفهان در هفته آخر سال افزایشی بوده است.
در شرایطی که در جهان بطور متوسط ۲.۹ نفر از هر ۱۰۰ هزار نفر دچار مرگ ناشی از سوختگی می شوند در ایران این میزان ۳.۸ نفر و چهل درصد بیشتر از متوسط جهانی است.
برایند اسناد تاریخی در پاسداشت چهارشنبه سوری نشان می‌دهد که مردمان ایران زمین این مناسبت را با منش، اخلاق و خِرَد آمیخته بودند و اعتقاد به پروردگار، امید به زندگی و نبرد با اهریمنان در قالب نمادها، نمایش‌ها و آیین های گوناگون در آن گنجانده شده بود.
در حالی که در گذر از قرن های متمادی، اکنون آیین چهارشنبه سوری تنها به آتش و دود و ترقه و انفجار محدود شده، مردمان دیار اصفهان در گذشته علاوه بر روشن کردن آتش و پریدن از روی شعله‌های آن، با اجرای سنت های دیگر از جمله «فال‌گوشی»، «گره گُشایی»، «کوزه شکنی» و «قاشق زنی» چهارشنبه آخر سال را جشن می گرفتند.
چهارشنبه سوری، چهارشنبه خاتون یا چهارشنبه سُرخی (در گویش اصفهانی ها) عنوان یکی از آیین های کهن ایرانیان است که در آستانه نوروز و در شب آخرین سه شنبه سال برگزار می شود.