افطار در ایران نه‌تنها یک مراسم مذهبی نیست، بلکه به‌عنوان بخشی از فرهنگ غنی ایرانی، نمادی از همبستگی اجتماعی و مهمان‌نوازی مردم این سرزمین است که به‌عنوان یک سنت میراثی ناملموس پاس داشته می‌شود.
به گزارش مرزاقتصاد _ میراث فرهنگی ناملموس (ICH) به مجموعه‌ای از سنت‌ها، آداب‌ورسوم، دانش‌ها، مهارت‌ها و شیوه‌های زندگی اطلاق می‌شود که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و برای جوامع مختلف هویت فرهنگی و معنای خاصی دارد. این میراث برخلاف میراث فرهنگی ملموس، که معمولاً شامل آثار فیزیکی و بناهای تاریخی است، به صورت غیرملموس و در قالب تجربه‌ها، رفتارها و تعاملات اجتماعی در جامعه‌ها وجود دارد. میراث فرهنگی ناملموس به‌طور مداوم در حال تغییر است و به نیازها و شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع پاسخ می‌دهد. به عبارت دیگر، این نوع میراث همواره در حال بازآفرینی و تطبیق است، زیرا نمی‌توان آن را در قالب اشیای ثابت محدود کرد.
یونسکو میراث فرهنگی ناملموس را به‌عنوان بخشی از فرهنگ زنده مردم تعریف کرده که موسیقی، رقص، زبان‌های بومی، آیین‌ها و دانش سنتی درباره طبیعت را شامل می‌شود.
این میراث نقش مهمی در حفظ انسجام اجتماعی، هویت‌سازی و تقویت خلاقیت دارد، اما در عصر جهانی‌شدن با تهدیداتی مواجه است که ممکن است به فراموشی یا تغییر آن منجر شود. بنابراین، حفاظت و انتقال آن از طریق آموزش، آگاهی‌بخشی و مشارکت جوامع ضروری است. حفظ میراث فرهنگی ناملموس به تنوع فرهنگی، توسعه پایدار و تقویت روابط بین فرهنگ‌ها کمک می‌کند.
افطار، فراتر از یک وعده غذایی، یکی از مهم‌ترین آیین‌های مذهبی و اجتماعی در جوامع مسلمان است که به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی ناملموس نقش مهمی در حفظ هویت فرهنگی، تقویت همبستگی اجتماعی و انتقال ارزش‌های معنوی دارد. این آیین، که همزمان با غروب آفتاب در ماه رمضان برپا می‌شود، نه‌تنها نشان‌دهنده پایان روزه‌داری است، بلکه فرصتی برای گردهمایی خانوادگی، تقویت روابط اجتماعی و همدلی میان افراد محسوب می‌شود. افطار به عنوان یک میراث ناملموس فرهنگی جهانی، به طور مشترک میان ایران، ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان در سال ۲۰۲۳ به ثبت رسیده است.
یک آیین اسلامی آسیایی
در کشورهای مختلف اسلامی، سنت‌ها و آداب ویژه‌ای برای افطار وجود دارد که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و در طول زمان با حفظ اصالت، بازآفرینی و تطبیق یافته است. افطار، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آیین‌های ماه رمضان، در کشورهای اسلامی با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود که ریشه در سنت‌ها، فرهنگ و سبک زندگی هر ملت دارد.
ایران
در ایران، افطار نه‌تنها یک وعده غذایی بلکه فرصتی برای گردهمایی خانوادگی و ایجاد صمیمیت میان اعضای خانواده و دوستان است. سفره افطار معمولاً شامل نان، پنیر، سبزی، خرما، زولبیا و بامیه، آش رشته، حلیم و گاهی شله‌زرد است. نوشیدنی‌های سنتی مانند چای و شربت‌های گیاهی نیز در این سفره جایگاه ویژه‌ای دارند. در برخی مناطق، آیین‌هایی مانند «نذر افطاری» رواج دارد که در آن خانواده‌ها یا مساجد غذاهای نذری بین روزه‌داران توزیع می‌کنند.
در شهرهای مذهبی مانند مشهد و قم، مراسم افطار در اماکن مقدس مانند حرم امام رضا (ع) و حرم حضرت معصومه (س) به‌صورت گسترده و با مشارکت مردم و خیّران برگزار می‌شود. همچنین، برخی از خیریه‌ها و نهادهای مردمی بسته‌های افطاری بین نیازمندان توزیع می‌کنند که نشان از روح همبستگی اجتماعی در این ماه دارد.
ترکیه
در ترکیه، افطار یکی از مهم‌ترین لحظات روزه‌داری محسوب می‌شود و در بسیاری از شهرها، به‌ویژه در استانبول، ضیافت‌های افطاری بزرگ در فضای باز و در کنار مساجد تاریخی برگزار می‌شود. افطار در این کشور معمولاً با خرما، زیتون، نان «پیده»، پنیر و سوپ آغاز می‌شود و سپس غذاهای متنوعی مانند کباب، دلمه، لاهماجون (پیتزای ترکی) و باقلوای ترکی سرو می‌شود.
یکی از رسم‌های جالب در ترکیه، «افطاری عمومی» است که در آن سفره‌های طولانی در خیابان‌ها و میدان‌های شهرها گسترده می‌شود و مردم، صرف‌نظر از طبقه اجتماعی، کنار یکدیگر روزه خود را باز می‌کنند. علاوه بر این، در شب‌های ماه مبارک رمضان، سنت «درام‌نوازی» همچنان در برخی مناطق زنده است که در آن نوازندگان محلی با زدن طبل، مردم را برای سحر بیدار می‌کنند.
جمهوری آذربایجان
در جمهوری آذربایجان، افطار علاوه بر بعد مذهبی، فرصتی برای گردهمایی‌های خانوادگی و دوستانه است. مردم این کشور مانند ایران، افطار خود را با خرما و چای آغاز می‌کنند. غذاهای سنتی مانند پلو، «دوشبارا» (نوعی سوپ گوشتی)، «بوگلاما» (خوراک گوشت و سبزیجات) و نان‌های محلی مانند «چورک» از جمله خوراک‌های محبوب افطار هستند.
یکی از ویژگی‌های خاص رمضان در آذربایجان، اهمیت دادن به میهمان‌نوازی است. بسیاری از خانواده‌ها، افطاری را بهانه‌ای برای دعوت دوستان و بستگان می‌دانند و تلاش می‌کنند تا سفره‌های افطار خود را با غذاهای رنگارنگ و متنوع تزئین کنند.
ازبکستان
در ازبکستان، آیین افطار با غذاهای سنتی و مراسم جمعی همراه است. ازبک‌ها معمولاً روزه خود را با خرما و چای سبز باز می‌کنند و سپس غذاهای محلی مانند «پلو ازبکی»، سمبوسه، نان لواش، «شوربا» و حلوا سرو می‌شود. در این کشور، افطار نه‌تنها یک عمل مذهبی، بلکه یک رویداد اجتماعی محسوب می‌شود که در آن خانواده‌ها، دوستان و حتی همسایگان دور هم جمع می‌شوند.
یکی از سنت‌های زیبای ماه رمضان در ازبکستان، برگزاری افطاری‌های خیابانی و پخش غذا بین نیازمندان است. همچنین، مساجد و مراکز مذهبی در شهرهای مختلف مانند تاشکند و سمرقند، افطارهای عمومی برگزار می‌کنند که نشان‌دهنده روحیه همبستگی و کمک به دیگران در این ماه مبارک است.
افطار در ایران، ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان، با وجود برخی تفاوت‌های فرهنگی و غذایی، دارای ویژگی‌های مشترکی همچون روحیه همبستگی، مهمان‌نوازی و مشارکت اجتماعی است. این آیین به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی ناملموس، نه‌تنها یک سنت مذهبی، بلکه نمادی از تعاملات اجتماعی و حفظ هویت فرهنگی در این کشورها محسوب می‌شود.
افطار همچنین مفاهیمی چون مهمان‌نوازی، بخشش و کمک به نیازمندان را تقویت می‌کند. بسیاری از خانواده‌ها و سازمان‌ها در ماه رمضان سفره‌های افطاری عمومی برگزار می‌کنند که نمادی از همبستگی اجتماعی و ترویج ارزش‌های انسانی است. این سنت در بسیاری از کشورها، حتی جوامع غیرمسلمان، به‌عنوان نمادی از تعامل فرهنگی و احترام به سنت‌های دینی گسترش یافته است.
افطار، متاثر از زندگی مدرن
افطار به‌عنوان یکی از آیین‌های مهم ماه رمضان، فراتر از مرزهای جوامع مسلمان گسترش یافته و در بسیاری از کشورها، حتی در جوامع غیرمسلمان، به نمادی از تعامل فرهنگی و احترام به سنت‌های دینی تبدیل شده است. در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان، به‌ویژه در اروپا و آمریکای شمالی، مراسم افطار عمومی توسط سازمان‌های اسلامی، مساجد، نهادهای خیریه و حتی دولت‌های محلی برگزار می‌شود. این رویدادها اغلب با هدف ترویج همبستگی اجتماعی، شناخت متقابل میان فرهنگ‌ها و ادیان مختلف، و افزایش درک عمومی از سنت‌های اسلامی انجام می‌گیرد.
در کشورهایی مانند انگلستان، فرانسه، آلمان، کانادا و آمریکا، سنت افطار در پارک‌ها، مراکز اجتماعی و حتی در دانشگاه‌ها به‌عنوان فرصتی برای گفت‌وگو و تعامل بین جوامع مختلف برگزار می‌شود. این مراسم معمولاً شامل دعوت از غیرمسلمانان برای تجربه افطار، آشنایی با فلسفه روزه‌داری و شنیدن داستان‌ها و ارزش‌های مرتبط با این آیین است. بسیاری از این رویدادها به‌ویژه در دوره‌هایی که جوامع مسلمان با چالش‌هایی نظیر تبعیض و سوءتفاهم‌های فرهنگی روبه‌رو هستند، نقش مهمی در تقویت همدلی و همزیستی ایفا می‌کنند.
با توجه به اهمیت اجتماعی و فرهنگی افطار، این آیین به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی ناملموس، نیازمند توجه و پاسداری است تا اصالت آن در میان تحولات جهانی حفظ شود و همچنان به‌عنوان پلی میان نسل‌ها و جوامع مختلف عمل کند.
افطار به‌عنوان یکی از آیین‌های مهم در ماه رمضان، نه‌تنها جنبه‌ای مذهبی دارد، بلکه از لحاظ اجتماعی و فرهنگی نیز جایگاه ویژه‌ای در جوامع مسلمان و حتی فراتر از آن دارد. این آیین قرن‌هاست که در میان خانواده‌ها، دوستان و همسایگان به‌عنوان زمانی برای گردهمایی، همدلی و تقویت روابط اجتماعی برگزار می‌شود. اما در عصر جهانی‌شدن و تغییرات سریع فرهنگی، سنت افطار نیز با چالش‌هایی مواجه است که می‌تواند اصالت و نقش اجتماعی آن را تحت تأثیر قرار دهد.
افطار به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی ناملموس، از طریق انتقال شفاهی و عملی از نسلی به نسل دیگر حفظ شده است. در بسیاری از خانواده‌ها، شیوه‌ی آماده‌سازی غذاهای سنتی، آداب پذیرایی و حتی دعای قبل از افطار، بخشی از هویت فرهنگی است که از والدین به فرزندان منتقل می‌شود. اما در جوامعی که سبک زندگی مدرن موجب کاهش تعاملات خانوادگی شده، این روند انتقال با خطر تضعیف روبه‌رو است. بنابراین، برای حفظ این میراث، لازم است که خانواده‌ها و نهادهای فرهنگی به ترویج و پاسداری از ارزش‌های مرتبط با افطار توجه کنند.
در دنیای امروز که فرهنگ‌ها بیش از هر زمان دیگری در تعامل با یکدیگر هستند، افطار می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای گفت‌وگو و تعامل بین جوامع مختلف عمل کند و گردشگری فرهنگی نیز می‌تواند نقشی در حفظ و ترویج آیین افطار داشته باشد. در برخی از کشورهای اسلامی، مانند ایران، ترکیه، مالزی و مراکش، افطار به‌عنوان یک تجربه فرهنگی برای گردشگران معرفی شده است. این فرصت می‌تواند به حفظ و تقویت آیین‌های سنتی افطار کمک کرده و به جهانی‌شدن این میراث فرهنگی در عین حفظ اصالت آن یاری رساند.
برای پاسداری از افطار به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی ناملموس، لازم است که برنامه‌های آموزشی، رسانه‌ای و اجتماعی با هدف حفظ اصالت این آیین طراحی شود. به این ترتیب، افطار همچنان می‌تواند نقش خود را به‌عنوان پلی میان نسل‌ها و جوامع مختلف حفظ کند و در عین حال، با تحولات جهانی سازگار شود، بدون اینکه اصالت و ارزش‌های بنیادین خود را از دست بدهد.