در جشنواره چهل و دومین فیلم فجر با اینکه شاهد تنوع ژانرها و توجه به فیلم اولی‌ها در بخش‌های اصلی و جانبی بودیم، ژانر دفاع مقدس از قابل‌توجه‌ترین گونه‌های سینمایی بود که بیشترین تعداد فیلم در این حوزه ساخته و پخش شد. باید توجه داشت که علاوه بر فیلم‌های سینمایی که به طور مستقیم موضوع جنگ ۸ ساله و دفاع را به عنوان مضمون اصلی مطرح کردند، برخی فیلم‌ها نیز به طور غیرمستقیم به جنگ پرداختند و ارجاعاتی به آن دادند.
فیلم‌های مربوط به حوزه جنگ و مقاومت جشنواره چهل و دوم را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم کرد: نخست فیلم‌هایی که مستقیما جنگ را دستمایه ساخت فیلم قرار دادند مانند «مجنون»، «پرواز۱۷۵»، «آسمان غرب»، «دست ناپیدا» و «میرو» . دسته دوم فیلم‌هایی بودند که غیرمستقیم جنگ را محل طرح بحث قرار دادند مانند: «باغ کیانوش»، «پرویزخان»، «آپاراتچی». تنها فیلم بخش مقاومت جشنواره چهل و دوم فیلم فجر «قلب رقه» بود، که فیلمی درباره مقاومت در سوریه است و جزوه دسته‌بندی سوم فیلم‌های جنگی و مقاومت قرار می‌گیرد.
در ادامه این ۹ فیلم به طور اجمالی تحلیل و بررسی شده‌اند و تصویر جنگ و مقاومت در آن‌ها مورد اشاره قرار گرفته است:
مجنون: ساخته مهدی شاه محمدی
فیلم سینمایی «مجنون» به تهیه‌کنندگی عباس نادران تازه‌ترین محصول سینمایی سازمان اوج است که به روایت زندگی شهید زین‌الدین و عملیات خیبر می‌پردازد.
پس از فیلم‌های «ایستاده در غبار» با روایتی از زندگی حاج احمد متوسلیان، «منصور» با روایتی از زندگی شهید منصور ستاری و «غریب» با روایتی از زندگی شهید محمد بروجردی، حالا «مجنون» تازه‌ترین محصول سازمان اوج محسوب می‌شود که به زندگی شهید «مهدی زین‌الدین» می‌پردازد که فرمانده لشکر ۱۷ علی ابن ابیطالب در دوران دفاع مقدس و از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران در طول جنگ تحمیلی بود و در سال ۶۳ در منطقه سردشت در پی درگیری مستقیم با نیروهای مسلح دشمن در سن ۲۵ سالگی به شهادت رسید.
آسمان غرب: ساخته محمد عسگری
«آسمان غرب» دومین تجربه کارگردانی «محمد عسگری» پس از ساخت فیلم سینمایی «اتاقک گلی» است و در لوکیشن‌های متعدد استان کرمانشاه فیلمبرداری شده است. «امیرحسین آرمان» در این فیلم با چهره‌ای متفاوت در کارنامه کاری خود، در قامت «سرلشکر شهید حسین ادبیان» از فرماندهان غیور نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی، جلوی دوربین رفته است. همچنین، «میلاد کی‌مرام» نیز ایفاگر نقش «شهید شیرودی» در این فیلم است.
این فیلم، رویدادهای مربوط به یک ماه ابتدایی جنگ تحمیلی در منطقه غرب کشور را بررسی می‌کند و با فشرده‌سازی در فیلمنامه، مجموعه حوادث را در بازه زمانی سه روزه به تصویر می‌کشد.
آسمان غرب محصول بنیاد سینمایی فارابی و سازمان سینمایی سوره است که با مشارکت ارتش جمهوری اسلامی ایران ساخته شده است.
پرواز ۱۷۵: ساخته محمدحسین حقیقت
«پرواز ۱۷۵» به کارگردانی محمدحسین حقیقت یک فیلم اولی است. در میان بازیگران معرفی شده برای این فیلم نام جمشید هاشم‌پور ستاره سال‌های دور سینمای ایران که در دهه ۶۰ و ۷۰ آثار ماندگاری را بر پرده سینماها آورده بود به چشم می‌خورد که یکی از نقش‌های اصلی را ایفا می‌کند.
قصه فیلم «پرواز ۱۷۵» از آن‌جا آغاز می‌شود که کودکی جنوبی یک ماهی صید می‌کند. در داخل شکم این ماهی، انگشتری است که مشخص می‌شود به شهیدی مفقودالاثر تعلق دارد. در ادامه حوادثی رخ می‌دهد تا این انگشتر به دست مادر آن شهید که سال‌ها چشم‌به‌راه خبری از فرزندش است برسد.
فیلمبرداری بخش‌های مربوط به تهران این فیلم در یک آسایشگاه و فیلمبرداری بخش‌های دیگر در اهواز و آبادان انجام گرفته شده است و به نظر می‌رسد با صحنه‌های جنگی هم در آن مواجه هستیم.
پرواز ۱۷۵ محصول موسسه تبیان است.
دست ناپیدا: ساخته انسیه شاه حسینی
پنجمین فیلم سینمایی انسیه شاه حسینی، «دست ناپیدا» نام دارد که درباره زنان حوضه خوان پشت جبهه است که لباس می‌شستند و در واقع روایت‌گر زندگی زنی است که ۲۰۰ فانوسقه خونین روی دوش دارد و همه را در آب کارون شسته و آن‌ها را به جبهه می‌فرستد.
انسیه شاه حسینی، ایده «دست ناپیدا» را از فیلم «شب به‌خیر فرمانده» گرفته است. شاه حسینی که از زمان تولید آخرین فیلمش ۱۱ سال می‌گذرد، تنها کارگردان زنی است که در دوره چهل و دوم جشنواره فیلم فجر، فیلمش به جشنواره راه پیدا کرده است.
بنیاد سینمایی فارابی و بنیاد شهید و امور ایثارگران، سرمایه‌گذار این فیلم هستند.
دست ناپیدا از آثار انتقادبرانگیز سینمای جنگ در جشنواره فیلم فجر بود که پرداخت مناسبی از سوژه خود نداشت و بازخوردهای خوبی از منتقدان و اهالی رسانه دریافت نکرد.
میرو: ساخته حسین ریگی
«میرو» به کارگردانی «حسین ریگی» در ژانر کودک و نوجوان و در بستر روایتی از دوران مقدس ساخته شده و سومین اثر سینمایی حسین ریگی بعد از فیلم‌های «لیپار» و «هوک» طی سال‌های اخیر است.
«میرو» با محوریت نمادین یکی از بسیجیان نوجوان شهرستان چابهار و اراده وی برای عزیمت به جبهه‌های جنگ، تحت تاثیر سردار شهید حاج قاسم میرحسینی ساخته شده است.
بنیاد شهید و امور ایثارگران و بنیاد سینمایی فارابی سرمایه‌گذاران فیلم سینمایی «میرو» بوده و سعید الهی که مستند اخیرش به‌نام «قوی دل» در جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» موفق به کسب ۴ تندیس در بخش‌های کارگردانی و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران شد تهیه‌کنندگی آن را بر عهده دارد.
میرو نیز با وجود پرداختی که به اقلیم سیستان و بلوچستان داشت، نتوانست از نظر کیفی مقبول منتقدان جشنواره قرار بگیرد و از آثار ضعیف سینمای دفاع مقدسی این دوره بود.
پرویز خان: ساخته علی ثقفی
پرویزخان درامی ورزشی است که از تحسین‌شده‌ترین فیلم‌های جشنواره چهل و دوم به شمار می‌آید. در سال‌های اخیر فیلم‌هایی در مورد زندگی برخی ورزشکاران ساخته و اکران شده است که به جز فیلم «جهان پهلوان تختی»، سایرین خیلی مورد استقبال اهالی ورزش قرار نگرفتند اما فیلم «پرویز خان» به کارگردانی علی ثقفی و تهیه‌کنندگی سازمان سینمایی اوج برای جامعه فوتبال جذابیت‌های خاصی پیدا کرده است.
«پرویز خان» به زندگی و اتفاقات دوران مربی‌گری مرحوم «پرویز دهداری» مشهور به «معلم اخلاق» اختصاص دارد که مقطعی از حضور او در تیم ملی و استعفای دسته جمعی تعدادی از ملی پوشان را شامل می‌شود.
آپاراتچی: ساخته قربانعلی طاهرفر
«آپاراتچی» به کارگردانی «علی طاهرفر»، دلبستگی‌های یک نقاش ساختمان عاشق سینما را روایت می‌کند که با اشتیاق تمام به تولید چند فیلم کوتاه موفق شده و در آرزوی ساختن نخستین فیلم سینمایی خودش است. این فیلم با نگارش «حسین تراب‌نژاد» و «احسان لطفیان» برداشتی آزاد از کتاب «آپاراتچی» نوشته «روح الله رشیدی» است که رویدادهای آن در اوایل دهه ۶۰ شهر تبریز می‌گذرد. آپاراتچی را می‌توان از معدود فیلم‌های حاضر در جشنواره فجر دانست که فیلمنامه آن اقتباس از یک کتاب است.
این اثر محصول مشترک بنیاد سینمایی فارابی، سازمان سینمایی سوره و مدرسه سینمایی اندیشه و هنر «ماه» به تهیه‌کنندگی سجاد نصراللهی است.
آپاراتچی از جمله فیلم اول‌های جشنواره امسال بود که با اقبال خوبی از سوی منتقدان مواجه شد. در فیلم ارجاعاتی به فضای دهه ۶۰ و اتفاقات آن دوره شده است.
باغ کیانوش: ساخته رضا کشاورز
فیلم سینمایی «باغ کیانوش» به عنوان نخستین پروژه مشترک باشگاه فیلم سوره و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، اثری ماجراجویانه و با محوریت نوجوانان است که فیلمنامه آن به صورت اقتباسی و توسط «رضا کشاورز حداد» به نگارش درآمده است.
رضا کشاورز حداد که نخستین تجربه کارگردانی سینمایی خود را پشت سر می‌گذارد، پیش از این چندین فیلم کوتاه از جمله «تریبون»، «تعمیرکار»، «ناهارترین»، «ترسناک نیست»، «هیات همراه»، «مداد رنگی»، «تکیه‌گاه»، «هدیه»، «آخرشه» و… را تولید کرده که عمدتاً در ژانر کودک نوجوان بوده‌اند و همچنین کارگردانی یکی از اپیزودهای سریال تلویزیونی «تازه وارد» به تهیه‌کنندگی محمدجواد موحد را برعهده داشته است.
رضا کشاورز حدادف چهارمین هنرمند فیلم اولی است که توسط باشگاه فیلم سوره به سینمای ایران معرفی می‌شود.
داستان رمان «باغ کیانوش» در زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق در روستایی از توابع شهر همدان اتفاق می‌افتد. حمزه و عباس تصمیم می‌گیرند در روز جشن ازدواج پسر کیانوش به باغ او دستبرد بزنند. این ماجرا با سقوط یک هواپیمای بمب‌افکن عراقی در نزدیکی باغ هم‌زمان می‌شود. سقوط هواپیما و ورود خلبان آن به باغ کیانوش ماجراهای جالبی رقم می‌زند.
قلب رقه: ساخته خیرالله تقیانی پور
«قلب رقه» به کارگردانی «خیرالله تقیانی‌پور» از فیلم‌های بخش نگاه نو جشنواره امسال بود. در این فیلم، موقعیتی متناقض روایت شده است و سوژه تقیانی‌پور، رخ دادن جنایت و خشونت عاشقانه‌ای در دل جنگ است؛ همان شمه‌ای که در سریال‌ها و کارهای قبلی‌اش نیز در نظر گرفته بود.
کشور سوریه لوکیشن اصلی فیلم «قلب رقه» است. «قلب رقه» به عنوان محصول مشترک بنیاد سینمایی فارابی و بنیاد رسانه‌ای بیان در جشنواره فیلم فجر روی پرده رفت.
قلب رقه به دلیل پرداخت عاشقانه و فضای اکشن و مهیجی که داشت، مورد توجه بخشی از منتقدان و اهالی رسانه قرار گرفت. «شهرام حقیقت دوست» به خاطر این فیلم نامزد سیمرغ بهترین بازیگر مرد جشنواره شد.
جمع‌بندی
۱. با وجود اینکه آثار دفاع مقدسی از نظر کمی، بیشترین تعداد را در میان گونه‌های مختلف سینمایی در جشنواره چهل و دوم فیلم فجر به خود اختصاص دادند، اما از نظر کیفی و پرداخت سینمایی نتوانستند آنچنان مورد توجه قرار گیرند. به نظر می‌رسد ارگان‌ها و نهادهای متولی ساخت این فیلم‌ها در سال‌های آتی می‌بایست کیفیت را بیش از کمیت مد نظر قرار دهند تا با آثار بهینه‌تر و موثری برای مخاطبان مواجه شویم.
۲. مخاطب در فیلم‌های سینمایی جنگی جشنواره امسال از اهمیت زیادی برخوردار نبودندزیرا با توجه به رونق سینمای کمدی در اکران سال ۱۴۰۲ و حجم زیاد فیلم‌های جنگی در جشنواره چهل و دوم، دو مسیر متناقض برای سینمای ایران ترسیم شده است: مخاطبان، سینمای کمدی را پسندیدند و سیاست‌گذاران با حمایت همه‌جانبه از سینمای دفاع مقدس، سعی کردند فرهنگ‌ساز شوند. به نظر می‌رسد تمایز زیادی میان خواسته مخاطبان و هدف سیاست‌گذاران وجود دارد.
۳. سوژه شهدای جنگی که از «منصور ستاری» و «احمد متوسلسان» شروع شد و امسال به «شیرودی»، «زین‌الدین» و «احمد کاظمی» رسید، اتفاق مبارک و میمونی است که ریل‌گذاری آن در سال‌های اخیر از سوی «سازمان اوج» و دیگر متولیان فرهنگی کشور آغاز شده است، اما این هزینه‌کرد و توجه سیاست‌گذاران وقتی به سرانجام می‌رسد که فیلم‌های با کیفیت و مخاطب پسندی نیز تولید شوند وگرنه، به صرف پرداخت به سوژه شهدا نمی‌توان امیدوار به فرهنگ‌سازی و یادبود شهدای گرانقدر جنگ تحمیلی را داشت.